III.ÜNİTE
TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞLARI VE İLK TÜRK DEVLETLERİ
(BAŞLANGIÇTAN 10. YÜZYILA KADAR)

TÜRK ADININ ANLAMI
Türk adının araştırılması amacıyla Heredot tarihinden başlanarak Çin, Hint, İran kaynakları ve Ön Asya toplumlarına ait çivi yazılı metinler ve Tevrat incelenmiştir.
Türk adının ne anlama geldiği konusunda ileri sürülen görüşler şunlardır:
Wambery: Türemek, Çoğalmak fiilinden geldiğini ileri sürer.
Kaşgarlı Mahmut: Divan-ı Lugati’t-Türk adlı eserinde Türk’e Olgunluk Çağı anlamını verir.
Ziya Gökalp: Türk adının anlamını Türeli, Töre sahibi olarak açıklar.
İlk olarak Orhun Yazıtları’nda Türük olarak geçen Türk adı, zamanla Törük, Türük ve Türk şekline dönüşmüştür.
Devlet adı olarak Türk sözcüğünü ilk kullanan Göktürk Devleti olmuştur.
Bizanslılar 9. ve 10. yüzyıllarda Volga Irmağı’ndan Orta Avrupa’ya kadar uzanan bölgeye Türkiye adını vermişlerdir. 12. yüzyıldan itibaren Anadolu’nun adı, bir daha değişmemek üzere Türkiye olmuştur.

TÜRKLERİN İLK ANA YURDU
Türklerin ana yurdu Orta Asya’dır. Bu geniş coğrafyada Türk sınırı: Altay-Sayan dağlarının kuzeybatısı, Tanrı dağlarının kuzeyi, Aral Gölü’nün çevresi ve Hazar Denizi’nin doğusu olarak belirlenmiştir.

TÜRKLERİN TARİH BOYUNCA YAYILDIKLARI BÖLGELER
Türkler, M.Ö. 1700’den itibaren değişik zamanlarda Orta Asya’dan çeşitli yönlere göç etmeye başladılar.
Türk göçlerinin başlıca nedenleri şunlardır:
1-Orta Asya’nın iklim ve toprak koşulları bakımından tarıma elverişli olmaması
2-Orta Asya’daki şiddetli kuraklık ve soğuklar
3-Hayvan hastalıkları
4-Nüfusun hızla artması sonucunda var olan geçim kaynaklarının yetersiz kalması
5-Türk boyları arasındaki siyasi anlaşmazlıklar ve bunların yol açtığı savaşlar
6-Dış baskılar (Çin, Kitan ve Moğol baskıları) (Türkler yabancı kavimlerin egemenliğine girmektense göç ederek bağımsız yaşamayı yeğlemişlerdir.)
7-Yerleşebilecek yeni topraklar aramaları
Orta Asya’dan göçler M.Ö ve M.S olarak incelenebilir.

MİLATTAN ÖNCEKİ GÖÇLER
Bu göçler M.Ö. 1700’lerde başlamış, M.Ö. 1100 yıllarında yoğunlaşmıştır. Bu göçler:
1-Çin’in Kansu ve Ordos bölgesine
2-Tanrı dağları bölgesine (Bugünkü Kazakistan ve Aral Gölü’nün güneyine kadar)
3-Yakut ve Çuvaşlar Sibirya’ya doğru göç ettiler.
4-Hindistan’ın İndus-Pencap bölgesine göç ettiler.

MİLLATTAN SONRAKİ GÖÇLER
Bu dönemdeki göçler güneye ve batıya doğru olmuştur. Güneye göç edenler Çin’e yerleşip burada çeşitli devletler kurdular.
Batıya göç edenler:
1-Orta Avrupa ve Balkanlara kadar geldiler (Hunlar, Avarlar, Bulgarlar, Macarlar, Peçenekler, Kumanlar,Oğuzlar).
2-Afganistan ve Kuzey Hindistan’a gittiler (Akhunlar Devleti)
3-Oğuz boyları Anadolu’ya gitmişlerdir.

GÖÇLERDEN SONRA ANA YURDUN DURUMU
Ana yurtta kalan Türkler, İrtiş, Selenga ve Orhun Irmakları ile Baykal Gölü dolaylarında varlıklarını sürdürdüler. Burada Hunlar, Göktürkler ve Uygurlar gibi büyük devletler kurarak Türk kültürünü devam ettirdiler.

İSKİTLER (SAKALAR)
İskitler M.Ö. 7. yüzyılda Karadeniz’in kuzeyinden Tuna Irmağı’na kadar uzanan topraklara yerleştiler. Yoğun olarak Kırım Yarımadası’nda yaşadılar.
Günümüzdeki Yakut Türkleri İskitlerin soyundan gelmektedirler.
Göçebe yaşayan İskitlerin bilinen en meşhur hükümdarları Alp Er Tunga’dır.
Çok tanrılı bir dine sahiptiler ve en büyük tanrıları Gök Tanrı idi.

BÜYÜK HUN DEVLETİ (ASYA HUN DEVLETİ )
Orta Asya’da bilinen ilk Türk devletini Hunlar kurmuşlardır.
Ötüken merkez olmak üzere, bugünkü Moğolistan’ı içine alan bölgede devlet kurdular.
Ancak Çinlilerin Hsiung-nu adını verdikleri Hunların ne zaman devlet kurdukları bilinmemektedir.
Hunların adı ilk olarak M.Ö. 318 yılında Çin ile yapılan Kuzey Şansi Savaşı sonucunda imzalanan antlaşmada geçmektedir.
Çinliler Hun akınlarını durdurmak için ünlü Çin Seddi’ni yapmışlardır.
Hunların bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır. Teoman dağınık halde yaşayan Türk kavimlerini bir bayrak altında topladı. Bunun sonucunda da Hun Devleti kuruldu.
Teoman’ın oğlu Mete zamanı Hun Devleti’nin en güçlü dönemidir. Bu dönemde İpek Yolu’nun hakimiyeti ele geçirildi.
Mete Çin ile üç yıl savaştı ve Çin’i yendi. Ancak Mete, Çin gibi son derece büyük bir ülkenin dışarıdan yönetilemeyeceğini ve istila edilemeyeceğini bildiği için Çin ile antlaşma yapmayı daha uygun bulmuştur.
Mete askerlikte 10’luk sistemi bulmuştur.

BÜYÜK HUN DEVLETİ’NİN PARÇALANMASI
Mete’nin oğlu Kiyok Çin ile siyasi ve ekonomik ilişkileri geliştirmek için Çinli bir prenses ile evlenmesi gelecekte devletin içten yıkılmasına sebep oldu.
Çinli casuslar Hun ülkesinde serbestçe dolaşmaya ve Türk boylarını birbirine düşürmeye başladılar. Öte yandan Hun beylerini Çin ipeğine ve lüks mallara özendirdiler.
Çin-Hun ilişkilerinde İpek Yolu’nun önemi büyüktür. Çin’in bütün amacı kendilerinin üretitği ve en önemli gelir kaynakları olan ipeği batı ülkelerine satmak için Hunların elinde bulunan İpek Yolu’nu kontrole almaktı.
Hun hükümdarı Hohanyeh ülkesindeki iç huzursuzluğu ve kıtlığı çare olması için Çin’in egemenliğine girmek istedi. Fakat kardeşi Çiçi bunu kabul etmedi ve Hunlar Doğu ve Batı Hunları olarak ikiye ayrıldılar.
Hohanyeh’in hükümdarlığındaki Doğu Hunları Çin’in himayesine girdi. Çiçi’nin hükümdarlığındaki Batı Hunları dağıldı ve bir kısmı Doğu Avrupa’ya göç ederek Avrupa Hun Devleti’ni kurdular.

BÜYÜK HUN DEVLETİ’NİN YIKILIŞI
Doğu Hunları Hohanyeh’in ölümünden sonra yeniden güçlendiler ve bağımsızlıklarını kazandılar. Ahcak bu durum uzun sürmedi. Kıtlık, iç karışıklıklar ve hayvan hastalıkları sebebiyle Hunlar 48 yılında Kuzey ve Güney Hun Devleti olmak üzere ikiye ayrıldılar.
Güney Hunları, Çinliler tarafından, Kuzey Hunları, Siyenpiler tarafından yıkıldılar.

KAVİMLER GÖÇÜ
Kuzey Hun Devleti’nin yıkılmasından sonra Aral Gölü dolaylarına göç eden Hunlar, 375’te Balamir yönetiminde Avrupa’ya yöneldiler. Bu dönemde orada yaşayan Gotlar, Gepitler ve Vandallar gibi Germen kavimleri yaşamaktaydı. Bu kavimler birbirlerini iterek Roma topraklarına doğru ilerlediler. Bu harekete Kavimler Göçü adı verilir.
Kavimler Göçü sonucunda:
1-Roma İmparatorluğu, 395’te Batı ve Doğu olmak üzere ikiye ayrıldılar. 476 yılında Batı Roma İmparatorluğu yıkıldı.
2-Avrupa uzun yıllar karışıklık içinde kaldı ve çeşitli kavimlerin karışması sonucu Avrupa’nın etnik yapısı değişti.
3-Günümüz Avrupa devletlerinin bazılarının temelleri atıldı. İspanya, İngiltere ve Fransa bu göç sonucunda kuruldu.
4-Avrupa’daki sürekli savaşlar krallıkların güçlerini yitirmesine ve feodalite rejiminin ortaya çıkmasına zemin hazırladı.

AVRUPA HUN DEVLETİ
Balamir tarafından Volga ırmağı çevresinde kuruldu.
Avrupa Hunlarının dış siyaseti Uldız zamanında belirlendi. Uldız, Bizans’ı vergiye bağladı ve Türkler ilk kez Anadolu’ya ayak bastılar.
Avrupa Hun Devleti’nin en güçlü dönemi Attila zamanında yaşandı.
Attila büyük bir devlet kurmak ve Doğu ve Batı Roma imparatorluklarını egemenliği altına almak istiyordu.
Bu sebeple Attila Roma üzerine:
1-Doğu Roma seferi
2-Batı Roma (Galya) seferi
3-İtalya seferini düzenledi.
Doğu Roma seferi sonunda Bizans’la Anatolios Antlaşması’nı imzaladı ve Bizans’ı vergiye bağladı.
Avrupa Hunları Bizans saldırıları sonucunda yıkıldı.

I.GÖKTÜRK DEVLETİ
552’de Bumin Kağan tarafından kuruldular.
Başkentleri Ötüken’di.
Göktürkler demircilikle uğraşıyor ve Avarlara silah yapıyorlardı.
Göktürkler tarihte Türk adı ile kurulan ilk Türk devletidir.
Bumin Kağan ülkesini ikiye ayırarak yönetti. Kutsal doğuya kendisi hakim oldu, batıyı kardeşi İstemi Yabgu’ya bıraktı.
İstemi Yabgu İpek Yolu’nun egemenliği için önce Akhunlara karşı Sasanilerle anlaştı ve İpek Yolu’nun bir kısmına sahip oldu. Sonra Bizanslılarla anlaşarak Sasanilerle savaştı ve İpek Yolu’nun kontrolünü eline geçirdi.
Bumin Kağan’dan sonra yerine Mukan Kağan geçti. Mukan Kağan zamanında Avarlara son verildi. Kitanlar ve Türk Kırgızlar egemenlik altına alındı.
Mukan Kağan’dan sonra yerine kardeşi Ta-po geçti. Tapo, Çin’deki zenginliğin Buda dininden kaynaklandığını düşünerek Budizm’i kabul etti. Budizm et yemeyi ve canlı öldürmeyi yasaklıyordu. Bu sebeple Türklerin savaşçılık ruhları zayıfladı.
Saltanat karışıklıkları sebebiyle I.Göktür Devleti Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
Doğu Göktürklerinin başında İşbara bulunuyordu. 630 yılında Doğu Göktürkleri Çin’in hakimiyetine girdi. Bu süre içinde zaman zaman ayaklanmalar oldu. Bu ayaklanmaların en önemlisi Kürşat’ın Çin sarayına düzenlediği baskındır.
Batı Göktürkleri de 659’da Çin’in hakimiyetine girdi. Böylece Türkler için 50 yıllık bir esaret hayatı başladı.

II. GÖKTÜRK DEVLETİ
681’de Ötüken’i ele geçiren Kutluk Kağan II.Göktürk Devleti’ni kurdu. Kurucusunun adından dolayı bu devlete Kutluk Devleti adı da verilmektedir.
Kutluk Kağan, İlteriş (Devleti derleyen, toparlayan) unvanını aldı.
Kutluk Kağan, Çin’e 47 sefer yaptı. Bu seferlerdeki amacı:
1-Çin’deki esir Türkleri kurtarıp nüfusunu çoğaltmak
2-Ganimet elde etmekti.
İlteriş Kağan’dan sonra yerine Kapgan Kağan geçti. Kapgan Kağan ülke yönetiminde çok sert davrandı. Bu sebeple bir çok iç isyan çıktı ve Kapgan Kağan öldürüldü.
Kapgan Kağan’dan sonra İlteriş Kağan’ın oğlu Bilge Kağan hükümdar oldu.
Bilge Kağan, devleti kardeşi Kültegin ve başdanışmanı (aygucı) Tonyukuk ile beraber yönetti.
Tonyukuk, İlteriş Kağan, Kapgan Kağan ve Bilge Kağan dönemlerinde baş danışman olarak çalışmıştır.
Tonyukuk, Çin’de doğup büyüdüğü için Çinlileri çok iyi tanıyordu.
II.Göktürk Devleti’ni Uygurlar, Karluklar ve Basmiller birleşerek yıkmışlardır. Göktürk topraklarında Uygur Devleti kurulmuştur.
Göktürklerden günümüze kalan en önemli eser Göktürk Kitabeleri (Orhun Yazıtları)’dir. Kitabeler Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk adına dikilmiştir.
Bilge Kağan ve Kültiğin kitabelerini Yollıg Tigin yazmıştır. Bu sebeple Yollıg Tigin bilinen ilk Türk yazarıdır.
Tonyukuk kendi kitabesini kendisi yazmıştır.

UYGURLAR
Kutluk Bilge Kül Kadir tarafından 744’de Orhun kıyısında kuruldular.
Başkentleri Ordu-Balık (Karabalgasun) şehri idi.
Kutluk Kağan’dan sonra yerine Moyun Çur geçti. Moyun Çur zamanında Çin Araplara karşı Talas Savaşı’nı kaybetti ve Uygurlar tarım havzasını ele geçirdiler.
Böğü Kağan zamanında Mani dini devletin resmi dini haline geldi.
840’da Kırgızlar Ordu-Balık’ı ele geçirerek Uygurlara son verdiler.
Uygurların bir kısmı (Sarı Uygurlar) günümüzde Çin’in kuzey bölgesinde yaşamaktadırlar.
Doğu Türkistan (Turfan) Uygurları ise günümüzde Çin’in Uygur Özerk bölgesinde yaşamaktadırlar.

C. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI
AVARLAR
560 yılında Bayan Han tarafından Macaristan’da kuruldular.
Avarlar 619 ve 626’da iki kez İstanbul’u kuşattılar. İki kuşatma da başarısız olmuştur.
805 yılında Franklar tarafından yıkıldılar.
Avarlar Balkanlardaki Slavları etkilemişler, onların devlet ve askeri teşkilatlarını kurmuşlardır.

BULGARLAR
Kavimler Göçü sonucunda Bulgaristan’a giren Türkler oradaki Ogur Türkleri ile karışarak karışmak anlamına gelen Bulgar Devleti’ni kurdular.
Büyük Bulgar Devleti kısa zamanda ikiye ayrıldı:
1-İtil (Volga) Bulgarları
2-Tuna Bulgarları
*İtil Bulgarları 10. yüzyılda Almış Han zamanında Müslüman oldular.
*Tuna Bulgarları ise Boris Han zamanında Hıristiyanlığı kabul ederek Türklük özelliklerini kaybettiler.

HAZARLAR
630 yılında Hazar Denizi’nin yakınında kurulmuşlardır. Hazar Denizi adını Hazarlardan alır.
Hazarlar ilk ve son Yahudi Türk kavimidir.
Hazarların bölgede oluşturduğu barış Rusya’nın kurulmasına sebep olmuştur.

MACARLAR
Kavimler Göçü sonucunda Türkler tarafından kurulmuştur.
Avrupalılar Macarlara Hunlar adını vermiştir. 1000 yılında Hıristiyanlığı kabul edip Türklük özelliklerini kaybetmişlerdir.

PEÇENEKLER
Oğuz boylarından olan Peçenekler bir devlet kuramamışlardır.
1090’da Çaka Bey ile İstanbul kuşatması için anlaştılar. Peçenekler karadan, Çaka Bey denizden İstanbul’u kuşatacaktı. Fakat Bizanslılar Peçenekleri başka bir Türk boyu olan Kumanlara kırdırdılar.
Peçeneklerin tarihteki en önemli başarıları 1071 Malazgirt Savaşı’dır. Bu savşta Uzlarla beraber Bizans ordusunda ücretli asker olan Peçenekler savaştıkları ordunun Türk olduğunu anlayınca saf değiştirdiler ve Alparslan Malazgirt Savaşı’nı kazandı.

KUMANLAR (KIPÇAKLAR)
Kumanlar bir devlet kuramadılar. Çaka Bey’in İstanbul kuşatmasında Peçenekleri yok ettiler.
Romanya’nın kurulmasına sebep oldular.
Kıpçak-Oğuz savaşlarından Dede Korkut Hikayeleri ortaya çıkmıştır.

OĞUZLAR
Oğuz kelimesi ok+ uz’dan oluşmuştur. Ok, hakimiyet sembolü, uz, aile demektir. Yani Oğuz Hakim aile anlamına gelir.
Oğuzların Hıristiyan olanları Romanya’ya yerleştiler ve Gagavuz (Gök Oğuz) adını aldılar.
Müslümanlığı kabul eden Oğuzlar ise Büyük Selçuklu Devleti’ni, Türkiye Selçuklu Devleti’ni, Akkoyunluları, Karakoyunluları, Osmanlıları, Safevileri ve bütün Anadolu beyliklerini kurmuşlardır.
Türkiye Türklerinin ataları Oğuzlardır.

BAŞKIRTLAR
13. yüzyılda İslamiyet’i kabul eden Başkırtlar, Moğol hakimiyetine girmişlerdir.

SABARLAR
Bu günkü Sibirya adını Sabar Türklerinden almıştır.

TÜRGİŞLER
630 yılında Baga Tarkan tarafından kuruldu.
Türgişler, Maveraünnehir’e gelen İslam ordularını durdurarak Türklerin Araplaşmasını engellediler.

KIRGIZLAR
840’da Uygurları yıkarak Ötüken’de kuruldular.
Kırgızları Moğollar yıkmıştır.
Türk tarihinde ilk kez Moğol hakimiyetine giren Türk devleti Kırgızlardır.
Kırgızlar 1991’de başkent Bişkek olmak üzere Kırgızistan Devleti’ni kurmuşlardı.

KARLUKLAR
Karluklar Talas Savaşı’ndan sonra Müslüman oldular.
Karluklar Müslümanlığı kabul eden ilk Türk boyudur.
Karluklar Karahanlı Devleti’ni kurmuşlardır.

KİMEKLER
Batı Göktürk topluluklarından biridir. Kimekler aralarında Kıpçakların da bulunduğu bir federasyon şeklinde yaşıyorlardı. 11. yüzyılda Kumanların egemenliğine girdiler.

Ç.İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK
DEVLET YAPISI
Türklerde aile toplumun en küçük birimidir.
Aileye Oguş adı verilir.
Oguşların birleşmesiyle Urug (sülale) oluşur.
Urugların birleşmesiyle boy, boyların birleşmesiyle bodun (millet), bodunların birleşmesiyle il (devlet) oluşur.
Boyları boy beyi, bodunları han yönetirdi. İlleri yönetenlere kağan, hakan adı verilirdi.
Türklerde toplum sınıflara ayrılmazdı. Çünkü Türkler Aşina adlı bir kurttan geldiklerine inanıyorlardı.
Türkler hükümdarlarına kağan, hakan, şenyü, ilteber, yabgu, idi-kut, tanhun adını verirlerdi.
Türkler hükümdarlık yetkisinin Göktanrı’dan geldiğine inanırlardı. Buna kut denirdi. Türklerin yazılı kuralları yoktu. Töre ile yönetilirlerdi.

VERASET SİSTEMİ (TAHTA GEÇME SİSTEMİ)
Orta Asya Türklerinde hükümdarın oğullarından her biri taht üzerinde hak sahibiydi. Bu sistem Türk devletlerinin çok kolay parçalanmalarına ve yıkılmalarına sebep olmuştur. Bu sistemi Türklere benimseten Çinlilerdir. Çinliler bu sistemle Türk devletlerini parçalayarak himayelerine almışlardır.
Bu sisteme Orta Asya Veraset Sistemi adı verilir.
Daha sonraki Türk devletleri bu sistemi kaldırıp ekberiyet (en büyük oğlun tahta çıkma) sistemine geçmişlerdir.

KURULTAY-HÜKUMET
İlk Türk devletlerinde devlet işlerinin görüşüldüğü meclise kurultay (toy- kengeş) adı verilirdi. Türkler hükumete ayukı adını vermişlerdir. Başbakana aygucı, bakanlara buyruk, dışişleri bakanına bitikçi veya tamgacı, saraydaki askeri komutanlara tarkan, vergi memurlarına tudun adı verilmişti.

İKİLİ TEŞKİLAT
Orta Asya Türk devletlerinde devlet doğu ve batı olarak ikiye ayrılırdı. Göktanrı inancına göre Güneş’in doğduğu yer olan doğu kutsal sayılır ve hakan tarafından yönetilirdi. Güneş’in battığı yer olan batı ise ikinci derecede kutsal yerdi ve hakanın kardeşi yabgu tarafından yönetilirdi.

ORDU
Türk ordusunun özellikleri:
1-Ücretsiz
2-Daimi
3-Gönüllü
4-Atlı

TURAN TAKTİĞİ
Bütün dünya Türklerinin bir bayrak altında toplanacağı hayal devlete Turan Devleti adı verilir.
Turan taktiğinde ordu üçe ayrılır. Sağ kol, sol kol ve merkez. Savaş sırasında merkez önce ileriye, sonra geriye çekilir (sahte çekiliş-sahte ricat) sağ ve sol kollar hilal biçimini alarak düşmanı kuşatır. Bazen de dolunay yapılarak düşman çember altına alınır. Bütün Türk savaşları hatta Büyük Taarruz bile turan taktiği ile yapılmıştır. Turan taktiğinin diğer bir adı da kurt kapanıdır.

DİN VE İNANIŞ
1-Şamanizm (Putperest bir dindir. Bir totem ve etrafında dönen şamandan (kamdan) oluşan bir dindir. Şaman aynı zamanda kötü ruhları dans ederek kovar ve hastalara şifa verir.)
2-Göktanrı dini
3-Tabiat kuvvetlerine inanma
4-Atalar kültü ( Atalara ait her şeye saygı duyma, özellikle mezarlara saygı duyma)
5-Hıristiyanlık
6-Musevilik
7-Budizm (Çinlilerin Türklere benimsettiği bir dindir. Budizm et yemeyi ve canlı öldürmeyi yasaklıyordu. Bu sebeple Türkler kısa sürede Budizm’den vazgeçtiler.)
8-İslamiyet

DİL VE EDEBİYAT
Türkler Göktürk ve Uygur alfabelerini kullanmışlardır.
Türklerden kalan en önemli eser Göktürk Kitabeleri (Orhun Yazıtları)’dir. Kitabeler II.Göktürk Devleti hakanlarından Bilge Kağan ve Kültigin ile meşhur aygucı tonyukuk adına dikilmiştir.
Bilge Kağan ve Kültigin kitabelerini Yollığ Tigin yazmıştır. Bu sebeple Yollığ Tigin bilinen ilk Türk yazarıdır. Tonyukuk kendi kitabesini kendisi yazmıştır.

İPEK YOLU
Çin’den başlayıp Orta Asya’yı aşarak Akdeniz’de sona eren ticaret yoludur.

KÜRK YOLU
Hazar Denizi’nden başlayarak İpek Yolu’na paralel olarak Çin’e kadar ulaşan ticaret yoludur.
*Uygurlar minyatür sanatı ile ilgilendiler. Minyatür boyutu olmayan resime verilen isimdir.
Ayrıca Türkler balbal adı verilen küçük taşlara çok önem vermişlerdir. Balballar mezarların etrafına dikilir ve o kişinin öldürdüğü düşman sayısını gösterirdi.
*Türkler şehirlerine balık adını vermişlerdir. Ordubalık gibi

D. TÜRK KÜLTÜRÜNÜN ÇEVRE KÜLTÜRLERLE İLİŞKİLERİ
TÜRK-ÇİN İLİŞKİLERİ
Çin kaynaklarında Türklere ait ilk belge M.Ö. 318 yılında yapılan Kuzey Şansi Savaşı sonunda imzalanan antlaşmadır.
Hunlar Çinliler üzerine:
1-İpek Yolu’na hakim olmak için
2-Türklerin ihtiyacı olan ipek, buğday ve pirinci temin etmek için saldırılar düzenlemişlerdir.
Çinliler Türklere karşılık:
1-Çin Seddi’ni inşa ettiler.
2-Ordularını Türkler gibi kurdular.
3-Çinli prensesleri Türk hakanları ile evlendirdiler.
4-İpek Yolu hakimiyeti için Türkler aleyhine bütün devletlerle birleştiler.
5-Türklere Budizm’i benimseterek onların savaşçılığını yok etmeye çalıştılar.
6-Orta Asya Veraset sistemini Türklere benimseterek Türk ülkelerinin parçalanmasını sağladılar.
Çin kültürü:
1-Şehircilik alanında
2-Tarım alanında
3-Felsefi alanda Türkleri etkiledi.
Türk kültürü:
1-Askeri teşkilatta
2-Kıyafette
3-Takvimde
4-Göktanrı inancıyla Çinlileri etkiledi.

TÜRK-MOĞOL İLİŞKİLERİ
Uygurlar Moğolların devlet memurlarıydı. Bu sebeple Moğollar Türk sanılmaktadır.
Uygurlar Moğolları:
1-Tarımda
2-Yazıda
3-Hukukta
4-Devlet teşkilatlanmasında
5-Orduda etkilemişlerdir.

TÜRK-ARAP İLİŞKİLERİ
Hz.Osman zamanında başlayan İslam saldırıları Orta Asya’ya gelmeye başladı. Bu orduları Türgişler durdurarak Orta Asya’nın Araplaşmasını engellemişlerdir.
Emeviler döneminde Türkler Müslüman olamadılar. Çünkü Emeviler kendilerinden olmayan halklara iyi davranmıyorlardı.
Abbasiler Emevilerin bu siyasetini uygulamadılar ve Arap olmayanlara iyi davranmaya başladılar. Bu sebeple Abbasiler döneminde Türkler Müslüman oldular.
750 Talas Savaşı’nda Araplar Çinliler ile savaşırken Karluk Türkleri Araplara yardım ettiler. Karluklar ilk Müslüman Türk boyu oldular.

TÜRK-İRAN İLİŞKİLERİ
İstemi Yabgu, İpek Yolu için Akhunlara karşı Sasaniler (İran) ile anlaştılar. İpek Yolu’nun büyük bir kısmı Sasanilerin eline geçince İstemi Yabgu bu sefer Bizans ile anlaştı ve İpek Yolu Türklerin kontrolüne geçti. 642 yılında Sasaniler yıkılınca Türklere İran , Irak ve Anadolu’nun yolları açıldı.