FERMAN

Farşça emir, irade, buyruk anlamınadır.

İlhanlılar, Selçuklular yoluyla Osmanlılara geçmiştir. Padişahın herhangi bir meseleye ait resmi emri demektir. Memluklerde ferman tevki, Timurlular, Ka-rakoyunlu, Akkoyunlu, Altınordu ve Kırım hanlarında da yarlığ tabiri ferman yerine kullanılırdı. Selçuklularda pervane terimi ferman, menşur anlamınadır.

Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safevi, Altınordu ve Kırım hanlarının yarlığlarında baş tarafta damgaları ile birlikte, yazılan hükümdar adının sonundaki sözümüz veya sözüm kelimesi fermanım veya fermanımız karşılığıdır. Fatih Sultan Mehmed de Otlukbeli galibiyetini bildirirken fetihnamede ferman yerine sözümüz tabirini kullanmıştır. Osmanlı divanında ferman yerine Biti, Hüküm, Misal, Tevki, Yarlığ , Nişan, Berat, Menşur terimleri de kullanılmıştır.

Ferman kelimesini tamamen benimseyen Osmanlılar, her fermanda padişahın alamet-i şerife denilen tuğrasını da koyuyorlardı.

Osmanlılarda ferman yedi esas üzerine yazılırdı. 1-Ferman kelimesinin zikri (bazen yukarıdaki sözlerden biri yazılabilirdi), 2-Fermanın gönderildiği kişinin adının, rütbesine ve derecesine göre dua ve sena ile zikri, 3-Fermanın gönderilme sebebi, 4-Ferman hükmünün emrolunması, 5-Yapılması istenen işin açıklanması, 6-Verilen işin bitirilmesi için tekid ve temenni, 7-Fermanın tarihi ve gönderildiği yerin adı.

Osmanlı devrinde fermanlar genellikle büyük boy kağıtlar üzerine seyrek aralıklarla divani hat denilen girift istifli ve keşideli yazı türü ile yazılırdı. Bazen bir sayfalık belgede 10 satır bulunabilirdi.

Fermanlar, ait olduğu konuya göre Divan-ı Hümayun kalemlerinden birinde yazılır, özeti sicillere kaydedilirdi. Sonra Tevkii veya Nişancı tarafından tuğralanırdı. Ferman, bittiği yerde kadı tarafından doğruluğu kontrol edildikten sonra, şer’i mahkeme siciline kaydedilir, bu kayıt fermana işaret edildikten sonra hükmü icra edilirdi. Bazı fermanlarda üstte kısa olarak sultanın hatt-ı hümayunu bulunurdu.

Tanzimat’tan sonra fermanlar muayyen nişan, tevcih konularına inhisar etti. Yerini irade aldı.