RUMELİ
Osmanlı Devleti’nde bir eyalet egemenliğine giren bütün Güneydoğu Avrupa topraklarına yerilen ad.
1352’de V. İoannes’e karşı Kantakuzinos’u desteklemek üzere Orhan Gazi, oğlu Süleyman Paşa’yı Rumeli yakasına geçirdi. Süleyman Paşa, V. İoannes’i destekleyen Sırp ve Bulgar kuvvetlerini bozguna uğrattı. Bu zafer, Osmanlıların Rumeli’de yerleşmelerinin başlangıcı oldu. Bundan sonra üç koldan Rumeli’nin fethine girişildi. Birinci kol kıyıdan Tekirdağ, Çorlu, İstanbul doğrultusunda, ikinci kol Malkara, Hayrabolu, Vize, Edirne doğrultusunda, üçüncü kol ise İpsala, Dimetoka, Serez, Karaferye doğrultusundaydı. Süleyman Paşa’nın ölümünden sonra sol kolu Evranos Gazi, orta kolu Lala Şahin, sağ kolu da Hacı İlbey yönetmişlerdi. Rumeli’nin fethi ilerledikçe üsler daha öne alınmış, bu suretle sol kol Tırhala ve Üsküp’e, orta kol Çirmen, Zağra ve Filibe’ye, sağ kol ise Yanbolu, Karinovası ve Pravadi’ye kaydırılmıştır. Üçüncü hamlede ise sağ kol Tırnova, Niğbolu, orta kol Sofya, Niş, sol kol da Germehisar ile Avlonya’ya ilerletilmişlerdir. Bu planın uygulanması 1361 ‘den sonra teşkil edilen Rumeli Beylerbeyiliği’nin yönetimine bırakıldı.
Yıldırım Bayezid, II. Murad, Fatih ve II. Bayezid devirlerinde Anadolu’dan kitle halinde Rumeli’ye göçler yapıldı. Yerli halkın Müslüman oluşunda bu göçlerin etkisi büyüktür. 1352’den 1481 yılına kadar dönemi içine alan Rumeli’deki Osmanlı idaresi Varna zaferinin kazanılmasına kadar buhranlı bir safha atlatmıştır. Belgrad Kalesi’nin 1688’de düşmesi üzerine aynı tehlike yeniden kendini göstermiştir. Yeğen Osman Paşa yerine serdar-ı ekrem olan Arap Receb Paşa’nın Avusturya kuvvetleri önünde yenilgiye uğraması Rumeli’deki durumu alt üst etti. Niş ve Şehirköy’ü kaybeden Osmanlı kuvvetleri Sofya’ya çekilmek zorunda kaldı. Sofya’da bulunan III. Süleyman Edirne’ye dönmeye karar verdi. Avusturya generali Piccolomini Sırp çetelerinin desteği ile Üsküp’e kadar inmişti. Görünüş Osmanlı Devleti’nin Rumeli’deki egemenliğinin çökmek üzere olduğu idi.
Bu sırada Ekim 1689’da sadarete getirilen Köprülüzade Fazıl Mustafa Paşa bu gidişi durduran devlet adamı oldu. İlk iş olarak halka ağır yük teşkil eden ve özellikle reayanın işlediği üzüm ve içki üzerine konan vergileri kaldırması ve Fazıl Mustafa Paşa’nın Niş’i kurtardıktan sonra 1690’da Belgrad’ı fethi, Rumeli’deki tehlikeli durumun bir süre için ortadan kalkmasını sağladı.
1768-1774 Osmanlı Rus savaşı Rumeli’de özel asker besleyen, başına buyruk hanedanlar türemesine sebep oldu. Bunlardan Rumeli’de Silistre ve Deliorman bölgesi Yıllıkoğlu Süleyman’ın İbrail yöresi Ahmed Ağa’nın, Rusçuk, Tırnova çevresi Tirsiniklizadelerin, Vidin ve etrafı Pazvandoğlu Osman Paşa’nın, Gümülcine ve çevre kadılıkları Tokatçıklı Süleyman’ın, Serez ile çevresi İsmail Bey’in, Edirne, Kırkkilise, Çorlu, Lüleburgaz, Tekirdağ Dağlı eşkıyasının, İşkodra Gazi Mehmed Paşa oğullarının, Avlonya Toska İbrahim Paşa’nın, Yanya Tepedelenli Ali Paşa, Mora da oğlu Veli Paşa’nın hakimiyetine girdi. Bunlara Fransız ihtilalinin getirdiği fikirlerin etkisi de katılınca, önce Sırplar olmak üzere bütün Rumeli Hıristiyanları arasında Osmanlı idaresinden ayrılma cereyanları gittikçe kuvvetlendi. Bu ayrılık hareketini Rusya, Avusturya, Fransa ve İngiltere de kendi çıkarlarını göz önünde tutarak desteklediler.
1808’de Sırplara muhtariyet verildi. Bundan sonra çıkan Bosna, Hersek, Arnavutluk ayaklanmaları, Sırp ve Karadağ savaşları ve 1877-1878 Osmanlı- Rus savaşı sonunda Sırbistan, Yunanistan, Karadağ devletleri ve Bulgaristan Prensliği ortaya çıktı. Berlin kongresi kararları üzerine Filibe ve Zağra sancaklarından oluşan Doğu Rumeli 1885’te Bulgaristan Prensliği’ne katıldı. Yine bu kongre kararlarına göre büyük devletler temsilcilerinden oluşan Rumeli ıslahat komisyonu kuruldu. 1896’da hükumet bir ıslahat kararnamesi çıkardı. 1902’de ise Rumeli vilayetleri bir müfettişlik halinde birleştirildi. Hüseyin Hilmi Paşa bu göreve getirildi. Bu arada çıkan Balkan savaşları ve Arnavutların ayaklanmaları Rumeli’nin durumunu değiştirdi. Böylece Rumeli, Edirne’nin doğusu dışında, Osmanlı egemenliğinden çıktı.