MUSUL-SİNCAR-HALEP ATABEYLİĞİ: ZENGİLER (1127-1259)

Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın Haleb vAlisi Ak Sungur (ölm. 1094)’un oğlu İmadüddin Zengi, Irak Selçuklu hükümdarı Mugisüddin Mahmud tarafından Musul valisi tayin edilmişti (1127). Zengi Cizre kalesini, Nusaybin’i, Sincar ve Harran’ı aldıktan sonra, Haçlılara karşı müdafaa ettiği Halep’i de kendisine bağlayarak kuzey Irak’tan Akdeniz’e kadar uzanan bir devlet kurdu (1128-1146).

Başlıca gayesi Suriye Frank iktidarına karşı bir Müslüman Türk birliği meydana getirmekti. Hama’yı (1130), Antakya Haçlı Prensliği elinden Kefertab ve Maarratun- Numaniye gibi kaleleri aldı. Trablus Haçlı kontluğundaki Baarin kalesini kuşattığı zaman, üzerine gelen Kudüs kıralı Foulque d’Anjou’yu mağlup ve esir etti (1137).

Sonra mücadeleye devamla, Urfa’yı ele geçirerek Frank kontluğunu ortadan kaldırdı (1144) ki, bu mühim hadise Avrupa’da kral ve imparatorlar idaresindeki II. Haçlı seferinin hazırlanmasına yol açmıştır.

Zengi’nin oğlu Nurüddin Mahmud Halep’te, öteki oğlu I. Seyfüddin Gazi, Musul’da idi. Babalarının ölümünden (1146) sonra bunlar atabeyliği iki kısım halinde idareye başladılar. Halep atabeyi Mahmud, Haçlılar’ın karşısına çıkan büyük kumandanlardan biri olarak tanınmıştır. Antakya Haçlı prensi Raymond de Poitiers’yi mağlup (1149) ve topraklarının mühim bir kısmını işgal eden Mahmud, 1154’de Şam atabeyliğini de kendine bağlamış, sonra dikkatini vatan müdafaacısı Sünni Türklere sırt çeviren Şii Arap Fatimiler elindeki Mısır’a çevirerek orada vezir Saver’in işbirliği yaptığı Kudüs kralı III. Bohémond’ü mağlup ederek Türk hakimiyetini tesise çalışmıştır (1164).

1167’de Nuûrüddin Mahmud’un gönderdiği Şirkuh, Mısır’da faaliyette bulundu, bunun beraberindeki Salahaddin (Eyyubi) Mahmud’un temsilcisi olarak idareyi ele aldı (1171). Fatımi Devleti tarihe karıştı. Mahmud’un ölümünden (1174) sonra Şam ve Halep atabeylikleri Eyyubi ailesine intikal etti.

Musul’a gelince, Seyfüddin Gazi’den kardeşi Mevdud’a geçen bu bölgede, II. Sincar Zengi ‘ye verildi. Bunun kardeşi Mesud zamanında, Musul ve Sincar Eyyubi tabiiyetine girdi (1186). Nihayet bütün bölge Moğol İlhanlı Devleti tarafından işgal olundu (1259).