MEHMED ALİ PAŞA (KAVALALI) (1770-1848)

Osmanlı devlet adamı.

1852 yılına kadar Mısır’da hükümdar olan hanedanın kurucusu.

Kavala ayanı Hüseyin Ağa’nın yeğeni ve Derbent ağası İbrahim Ağa’nın oğludur. Babasının genç yaşta ölümü üzerine, amcası Kavala mütesellimi Tosun Ağa tarafından büyütüldü. Öğrenim görmeyen Mehmed Ali Paşa, bir Fransız tütün tüccarının yanında çalışmaya başladı. Daha sonra girdiği Kavala gönüllü birliğiyle Napoleon’un Mısır’ı işgaline karşı savaşmaya gönderildi. Üstün zekası ve çalışkanlığıyla dikkati çeken Mehmed Ali Paşa, bağlı olduğu birliğin kumandanlığına getirildi. Fransızların Mısır’dan çıkartılması üzerine, vali tayin edilen Hüsrev Paşa, Kölemen beylerinin ayaklanması karşısında azledildi. Yerine getirilen Tahir ve Cezayirli Ali paşalar da aynı akıbetle valilikten alındılar. Mısır valiliğinde gözü olan Mehmed Ali Paşa, el altından Kölemenleri, Arnavut başıbozuklarını valilere karşı kışkırtıyordu.

Fiilen Mısır’daki yönetime el koymuş bulunan Mehmed Ali Paşa, İstanbul’daki tanıdıklarını da araya koyarak, resmen Mısır Valiliği’ne getirildi (1805). Bundan sonra Avrupa’dan getirttiği uzman öğretmenlerle Mısır’da güçlü bir ordu kurdurdu. Harp ve tıp okulları açtırttı. Kurdurduğu tercüme heyetleriyle Avrupa kültürünün Mısır’da yayılmasını sağladı. Daha sonra Vahhabilerin ele geçirdiği Hicaz üzerine yürüdü (1812). Mekke, Medine, Cidde ve Taif’i geri aldı. Oğlu İbrahim Paşa’yı burada bırakarak geri döndü (1819). Bu başarısı üzerine oğlu İbrahim Paşa, Hicaz ve Habeş valiliklerine getirildi. Diğer oğlu İsmail Paşa vasıtasıyla Sudan’ı ele geçirdi (1821).

Bu arada çıkan Mora ayaklanması üzerine Osmanlı Devleti Mehmed Ali Paşa’dan yardım istedi. Oğlu İbrahim Paşa’yı bir donanmayla Mora’ya gönderdi. Navarin baskını üzerine geri dönen İbrahim Paşa, burada gösterdiği yararlılıklar karşısında Suriye valiliğini istedi. Osmanlı hükumeti, Mısır’ın genişleme siyaseti izlediğini anlayarak Suriye’yi Paşa’ya vermekten kaçındı. Mehmed Ali Paşa bunun üzerine uzun zamandan beri düşündüğü fakat uygulamak için fırsat beklediği tasarıyı gerçekleştirmeye karar verdi. Akka Valisi Abdullah Paşa ile aralarındaki anlaşmazlığı bahane ederek, oğlu ibrahim Paşa’yı Suriye üzerine gönderdi. İbrahim Paşa, Yafa, Gazze, Hayfa’yı işgal ederek Akka Kalesi’ni düşürdü. Osmanlı Devleti tarafından asi ilan edilen Paşa üzerine, Hüseyin Ağa komutasmda bir ordu gönderildi. Bu orduyu bozguna uğratan İbrahim Paşa (1831), Adana ve Antakya’yı da ele geçirdi. Anadolu, böylece Mısır Hıdivi Mehmed Ali Paşa’ya açılmış oldu. Sultan II. Mahmud’un Reşid Mehmed Paşa komutasında gönderdiği ikinci bir orduyu Konya’da yenen İbrahim Paşa, Kütahya’ya kadar ilerledi. Fransa’nın araya girmesiyle Osmanlı Devleti’yle bir anlaşma imzalandı (1833).

Bu antlaşmaya göre Mısır ve Adana valilikleri İbrahim Paşa’ya verildi. Sultan n. Mahmud, 1839 senesinde Çerkez Hafız Mehmed Paşa komutasındaki bir kuvveti Mısır üzerine gönderdi. Ancak bu orduyu da Nizip’te yenen Mehmed Ali Paşa 1841’e kadar Osmanlı Devleti’yle aralarındaki meseleyi halledemedi. Söz konusu tarihte Sultan Abdülmecid tarafından çıkartılan irade-i seniye ile Mısır Mehmed Ali Paşa’ya verildi. Paşa öldüğünde yönetim oğullarına geçecekti. Yapılan barıştan sonra İstanbul’a gelen Mehmed Ali Paşa (1845) Abdülmecid tarafından kabul edildi.

Kısa süre sonra ölen oğlu İbrahim Paşa’nın arkasından fazla yaşamayarak Mehmed Ali Paşa da öldü. Cenazesi Kahire’deki türbesine gömüldü (1848).