MECELLE

Ahmed Cevdet Paşa’nın başkanlığı altında bir kurul tarafından, 1869-1876 yılları arasında hazırlanan, fıkıh hükümleriyle bu konulardaki çeşitli içtihadları biraraya getiren medeni kanun.

Osmanlı Devleti’nde İslam hukuku yürürlükte olduğundan, davalar fıkıh hükümlerince sonuçlandırılırdı. Bir mesele hakkında ayrı ayrı fetvalar alınabilmesi, dolayısıyla içtihad birliğinin olmaması halkın adalete olan güvenini sarsmaktaydı. Ayrıca yabancı devletlerin, Hıristiyan tebaanın medeni kanundan eşit olarak yararlanması için, Osmanlı Devleti’ne baskısı, yeni bir medeni kanuna olan ihtiyacı körüklemiştir. Bunun için Ali Paşa’nın taraftarları "Batı’dan alınacak bir medeni kanunun, İslami hükümlerle birleştirilerek uygulanması" görüşünü savundu.

Buna karşılık Ahmed Cevdet Paşa taraftarları ise, "Hanefi mezhebinden derlenecek hükümlerin biraraya getirilmesiyle hazırlanacak medeni kanun" görüşünü ortaya attı. İkinci görüşün kabul edilmesiyle "Mecelle Cemiyeti" adını alan bir kurul oluşturuldu. 1869 yılında Ahmed Cevdet Paşa’nın başkanlığında çalışmaya başlayan kurul, 7 yılda Mecelle-i Ahkam-ı Adliye denilen medeni kanunu ortaya çıkardı.

Mecelle, bir giriş ve on altı kitaptan meydana gelir. Bunlar Bey, İcare, Kefalet, Havale, Rehin, Emanet, Hibe, Gasp ve İtlaf, Hacir, İkrah ve Şufa, Şirket, Vekalet, Sulh ve İbra, İkra, Dava, Beyyinat ve Kaza’dır. Mecelle’nin tamamı 1851 maddeden ibarettir.

Mecelle, umumi hükümlerin, miras hukukunun ve zaman aşımı müessesesinin olmasıyla diğer medeni kanunlardan ayrıdır. Özü bakımından Mecelle, irade serbestliğini temel kaide kabul eden bir yapıdadır. Ancak, kişilerin irade serbestliği kaidesi, dini kaidelere uyduğu ölçüde geçerlidir. Mecellenin giriş kısmında bulunan, ahlaki esasların iktisadi ihtiyaçların üzerinde tutulacağını gösteren hüküm de, bu anlayışı belirlemektedir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 17 Şubat 1926 tarihinde kabul edilen Türk Medeni Kanunu ve bu kanunun uygulanmasını göstermek için çıkartılan, 4 Ekim 1926 tarihli ve 864 sayılı kanunun 43. maddesinde, mecellenin yürürlükten kaldırıldığı belirtilmiştir.