ONİKİ ADA

Ege Denizi’nin güneydoğu kesiminde bulunan ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaleti’nin Rodos Sancağı’na bağlı adalar.

Bunlar: Kerpe, Yalı, İncirli, Sönbeki, İleki, Demirciler, Kaşot, Aya Yani, İstampalya, İstanköy ve Uzun Ada’dır.

On iki ada, Osmanlı devrinde deniz gücünün iyice kuvvetlendiği 1522-1538 yılları arasında Osmanlı yönetimine girerek Midilli sancakbeyliğine bağlandı. Daha sonra, yeniden kurulan Kaptan Paşa Eyaleti’ne bağlı Rodos sancakbeyliğine bırakıldı. 1867’de Kaptan Paşa Eyaleti, Cezayir-i Bahr-i Sefid vilayeti halinde mülki teşkilata katılınca, eski Rodos Derya Beyliği’ni meydana getiren Rodos Adası ile ona bağlı küçük adalar, bu defa Rodos mutasarrıflığı idaresine verildi. 1876’da vilayet merkezi Sakız Adası’ndan Rodos’a taşınınca, Rodos mutasarrıflığı da Cezayir-i Bahr-i Sefid vilayetinin merkez sancağı haline getirildi.

1911’de başlayan Osmanlı-İtalyan savaşının ilk yarısında, On iki Ada ve Anadolu kıyıları İtalya donanması tarafından abluka altına alındı. İtalyanlar ilkbahara kadar her hangi bir işgal hareketinde bulunmadılar. Baharla birlikte harekata girişen İtalyan deniz kuvvetleri önce, Mayıs 1912 ‘de Kızılhisar’ı, sonra Rodos’u (17 Mayıs 1912), arkasından da öteki adaları işgal etti. Osmanlı donanmasının güçsüz durumu, bu işgali önleme imkanını vermediği gibi, Rodos garnizonunun pek zayıf olması da mukavemete fırsat bırakmadı. Öteki adalarda bulunan gümrük kolcuları ve zabtiye birlikleri de teslim olmak zorunda kaldılar.

Ekim 1912’de İsviçre’de Ouchi Şatosu’nda yapılan anlaşma gereğince İtalyan hükumeti Trablusgarb’taki Osmanlı kuvvetlerinin geriye çekilmesi ve yerli halkın İtalyan hakimiyetine alınmasının Halife tarafından sağlanması kaydıyla On İki Ada’yı boşaltmayı taahhüd etmişti. Ne var ki, az sonra haşlayan Balkan Savaşı’nın bir bozgun halini alması, Yunan donanmasının Cezayir-i Bahr-i Sefid vilayetinin öteki sancaklarını teşkil eden adaları işgal etmesi, bu tahliye işini aksattı. Hatta Osmanlı hükumeti, Balkan Savaşı boyunca On İki Ada’nın İtalyan işgalinde kalmasını bir çeşit emniyet unsuru olarak gördü.

Balkan Savaşı’ndan sonra On iki Ada üzerinde Yunan hükumeti de hak iddiasında bulunmaya başlayınca, konu büyük devletlerin müdahalesine yol açtı. Londra’da yapılan görüşmelerde büyük devletler, On İki Ada’nın Yunanistan’a terk edilmesi kararına vardılar. Buna Osmanlı hükumeti itiraz etti. Birinci Dünya Savaşı başlayınca da konu kesin bir sonuca bağlanmadan askıda kaldı. İtalya’nın Osmanlı Devleti’ne karşı savaşa katılması üzerine İtalyan hükumeti Ouchi anlaşmasının On İki Ada ile ilgili hükmünü ilga ettiğini ve On İki Ada’yı İtalya’ya kattığını ilan etti. Bununla birlikte savaş boyunca Yunanistan ile İtalya arasında On İki Ada ile ilgili müzakereler devam etmekte idi. Nitekim 29 Temmuz 1919’da Venizelos-Tittoni, arkasından da 10 Ağustos 1920’de Bunin mukavelelerine göre On İki Ada’nın Yunanistan’a bırakılması karara bağlandı.