REVAN SEFERİ
IV. Murad’ın Safevi İran üzerine yaptığı ilk sefere verilen ad.
Safeviler, sonbahar başlarında Van’ı kuşattılar (1633). Ancak, Erzurum beylerbeyi Demirkazık Halil Paşa ve Diyarbakır beylerbeyi Murtaza Paşa’nın Van’a yetişmeleri üzerine yenilen Safeviler çareyi kaçmakta buldular (15 Ekim 1633). Sadrazam ye serdar-ı ekrem Tabanıyassı Mehmed Paşa da Üsküdar’da ordunun başına geçerek 22 Ekim günü hareket etti. Ordu ile İzmit’e kadar IV. Murad da gitti. Burada, sadrazama gerekli son emirlerini verdi. Ordu, 29 Ekim günü İzmit’ten hareket etti. IV. Murad, İzmit’ten geri döndü. Padişahın geri dönmesinin sebebi, Van’ın kuşatılmaktan kurtulması haberinin gelmesi oldu. Ordu, 17 Aralıkta Halep’e vardı. Üsküdar- Halep yolculuğu bir ay, 26 gün sürmüştü. Ordu, 1633- 1634 kışını Halep’te geçirdi. IV. Murad ise yarıda kalan Lehistan seferine çıkmıştı.
Mehmed Paşa, 1635 yılı baharına kadar Halep’te, sonra Diyarbakır’da kaldı. İran üzerine yapılacak sefer için padişahı bekliyordu. IV. Murad, 28 Mart 1635 günü Üsküdar’dan hareket etti. Padişah, Anadolu’da ilerlerken, Mehmed Paşa da Diyarbakır’dan hareket etti (6 Nisan 1635). 5 Haziranda Erzurum’a geldi. Anadolu yollarında olan IV. Murad’ın yanında sadrazam vekili vezir Murtaza vardı. Şeyhülislam Yahya Efendi de ihtiyar olmasına rağmen padişaha refakat ediyordu. Padişah, Eskişehir-Konya- Kayseri- Sivas yolunu takip ederek 2 Temmuz günü Erzurum yakınlarında Ilıca’ya geldi. Mehmed Paşa da, 17 Haziranda Bayburt’ta padişaha katılmıştı. IV. Murad, Anadolu’dan geçerken yolu üzerinde rastladığı zorbaları temizlemişti. 9 gün Erzurum’da kalan padişah, orada 50.000 kişi bıraktıktan sonra 200.000 asker ve 130 topla yoluna devam ederek 17 Temmuz günü Kars’a geldi. 7 gün sonra buradan hareketle 26 Temmuzda Revan’a gelindi. 27 Temmuzda Gökkünbed’de, ertesi günü Hünkartepesi’nde ordugah kuruldu. Aynı günün akşamı Revan’ın kuşatılmasına başlanıldı. Şehirde, Safevi beylerbeyi olarak Emir Güne Hanoğlu Tahmasbkulu Han bulunuyordu. Kale yakınlarındaki Safevi başkomutanı Rüstem Han, güçlü Osmanlı ordusu karşısında meydan savaşına girişmekten çekindi. Ordusunu bırakıp çekildi gitti. Ancak kale, Mazenderen beylerbeyi Emir Fettah komutasında 1200 tüfekli askerle tahkim edilmişti. Emir Fettah Han, Osmanlılara karşı savaşmada ünlü bir komutan idi. Han-ı Hanan Rüstem, Revan önlerinden çekilirken, kalenin, uzun süre direnebileceğini ümit ediyordu.
Tahmasbkulu Han, Hızır Bey Türkmen’i padişaha göndererek mütareke teklifinde bulundu. IV. Murad, bu teklifi kabul etmedi. Ertesi gün, Tahmasbkulu’nun kethüdası Murad Ağa, Safevi garnizonunun silahlarını da alarak gitmelerine müsaade edildiği takdirde kalenin teslim edileceğini bildirdi. IV. Murad, bu teklifi kabul etti. Bunun üzerine Revan, Osmanlılara teslim edildi (8 Ağustos 1635). Bu suretle kalenin 11 gün gibi kısa bir kuşatmadan sonra fethedilmesi, IV. Murad’a, dünya ölçüsünde büyük bir askeri şöhret kazandırdı. 1583-1604 yılları arasında Osmanlıların olan Revan, 31 yıl, 2 ay sonra tekrar Osmanlıların eline geçti.
Tahmasbkulu Han, kaleyi kısa bir süre içinde IV. Murad’a teslim ettiği için kendisinin Şah tarafından idam edileceğinden korkuyordu. IV. Murad’ın huzuruna çıkarak yer öptükten sonra, Osmanlı hizmetine gireceğini söyledi. Padişah, Sünni mezhebini kabul eden Tahmasbkulu’nun teklifini kabul etti. "Yusuf Paşa" adı ile vezir rütbesi verildi. Tahmasbkulu’yu ikna eden Murad Ağa’ya da Trablusşam beylerbeyliği verildi.
IV. Murad, kaleyi tamir ettirdikten sonra, vezir Mustafa Paşa’yı 12.000 askerle Revan’da bıraktı. Safeviler silahlarını alarak Erdebil istikametine doğru çekilip gittiler.
Revan’ın Büyük Camii’nde IV. Murad adında hutbe okundu (10 Ağustos 1635). Tahmasbkulu Han, yeni adı ile Yusuf Paşa, Halep beylerbeyliğine tayin edildi. Halep’te iki ay kaldıktan sonra, IV. Murad tarafından İstanbul’a çağırılarak kendisine padişahın nedimliği verildi. Sefahata düşkün olan Yusuf Paşa, padişahı da bu yola şevketti. Boğaziçi’ndeki "Emirgan Mirgun" kasabası, sefahata düşkün olan bu nedimin adını taşımaktadır. Kendisine IV. Murad, Ferudin Bey’e ait olan bir bahçe ve yalıyı verdi.
IV. Murad, Revan’da 12 gün kaldıktan sonra Aras boyunu takip ederek güneydoğuya doğru hareket etti (20 Ağustos). Niyeti, Safevi ordusunu bulup yok etmekti. Fakat Safevi ordusu, arada birkaç günlük mesafeyi muhafaza ederek, geri çekiliyordu. Osmanlı ordusunun en küçük bir disiplinsizlik yapmadan koca şehri işgal etmelerinden korkmuşlardı.
Osmanlı ordusunun sıhhiye teşkilatının düzeni de anlatılmakla bitirilemez. IV. Murad, yaralı askerlerin tedavileri esnasında bizzat yanlarında bulunur, onları teselli ederdi.
IV. Murad, "Nogay elçisi" adındaki atına binmişti. 12 gün devam eden yolculuktan sonra Hoy’a gelindi (1 Eylül). Burada şehrin kalesini yıktırdıktan sonra 4 Eylül günü Tebriz’e doğru hareket edildi. 11 Eylülde Tebriz’e varan Osmanlılar, dünyanın altıncı büyük şehri olan bu Türk şehrine girdiler. Bu suretle 32 yıla yakın bir zaman önce Safevilerin eline düşen Tebriz, Osmanlılar tarafından fethedildi. Fakat bu fetih geçici oldu. Safeviler barış teklif ettiler. IV. Murad, İsfahan’a kadar gitmek niyetinde idi. Fakat hastalığının başlaması üzerine bundan vazgeçti. 30 Eylül günü Van’a geldi. 4 Ekimde Van’dan hareket eden IV. Murad, Bitlis yoluyla 21 Ekimde Diyarbakır’a geldi. Bu sırada hastalığının artması üzerine 4 Kasımda buradan hareket etti. Diyarbakır-İstanbul yolu 23 günde alındı. Büyük bir zafer alayı ile İstanbul’a girdi.
Revan seferi tam 9 ay sürmüştü. Seferden döndüğü zaman padişah, henüz 23 yaşını 5 ay geçmişti. İstanbul’a geldiği anda, vezir Damad Bayram Paşa’nın İstanbul Muhafızlığı görevi sona erdi, fakat sadaret kaymakamlığı görevi devam ediyordu.
Safeviler, Osmanlılar çekilir çekilmez Güney Azerbaycan’ı, Hoy ve Selmas’a kadar geri aldılar. Sonra Arran’ı da geri almak üzere Revan’a yürüdüler. Sadrazam Tabanıyassı Mehmed Paşa, kışın şiddetine rağmen Diyarbakır’dan Erzurum’a geldi. Fakat bütün yolların kapalı olması sebebiyle Revan’ın imdadına yetişmek mümkün olamadı.
Revan’daki on bin Osmanlı askeri, Safevilere karşı kahramanca döğüştü. Fakat Murtaza Paşa’nın şehit edilmesi üzerine savunma gevşedi. Safevi ordusunun başında bizzat Şah Safi bulunuyordu. Nihayet Zülfikar Ağa, "vire ile" teslim olmaya karar verdi. Şah bunu kabul etti. Osmanlılar, silahlarını alarak Kars’a çekildiler. Revan, tam 3 ay 7 gün kuşatmaya dayanmıştı. Bu suretle Revan’daki 2. Osmanlı egemenliği 7 ay 24 gün devam etti. Sadrazam, 1636 baharında Erzurum’a çekildi. 6 Ekimde de Erzurum’dan Diyarbakır’a hareket etti.
Revan’ın imdadına yetişemeyen sadrazam Mehmed Paşa’ya kızan IV. Murad, onu azletti ve yerine Damad Bayram Paşa’yı getirdi.