GİRAY

Kırım’da XV. yüzyıl başlarından 1783 tarihine kadar hüküm sürmüş hanedan mensuplarının müşterek lakabıdır.

Aile, Cengiz Han’ın torunlarından Tukay- Temür (Tokay Timur)’e bağlanmaktadır. Altın Ordu hanı Möngke Temür (Mengü Timur) (1267-1280) oğlu Üreng Temür (Oreng Timur)’e Kırım ve Kefe’yi (Yurtluk) muntuh vermişti. Altın Ordu’da 1359’dan sonra başlayan iç savaş döneminde Tukay Temüroğulları, Altın Ordu tahtı üzerinde hak iddia ederek mücadeleye başladılar. Sonuçta Altın Ordu’nun merkezine, Uluğ Yurt’a hakim olan diğer hanlara karşı Kırım’da bağımsız bir devlet kurmayı başardılar. Toktamış’ın Timur’a daha sonra Edigü (Edige)’ye karşı mücadelelerinde, Tugay Temüroğulları daima Toktamış’la birlikte hareket ettiler ve Edigü’nün desteklediği hanlara Kırım’ı zaman zaman bırakmak zorunda kaldılar. 1419’da Edigü’nün ölümü üzerine Taştimur’un oğlu Gıyaseddin, Kırım’ı elde etti. 1427’de Kırım’da Gıyaseddin’in kardeşi Devlet Bendi hüküm sürdü.

Girayların amacı, Kırım yarımadasını elde bulundurmak, imkan bulunca Saray’ı ele geçirerek Altın Ordu Hanlığı’na sahip olmaktı. Kırım kaynaklarında Gıyaseddin, Altın Ordu hanlarının geleneklerine göre Kirey (Giray) kabilesinden olan atalığı yanında yetişmiş daha sonra atalığına hürmeten ilk oğlunun adını Hacı Kirey koymuştur. Bundan sonra bu soydan gelenler Kirey lakaplarını kullanmışlardır. Bu kabilenin diğer kollarından olarak Kazaklar, Türkmenler, Başkurtlar, Bunyatlar ve Moğollar sayılır.

Cengiz Han, Kereit Hanı Wang Han’ı mağlup edince onun kızıyla evlendi. Kereitlerden bir bölümü batıya kaçınca kalanları Moğol kabileleri arasında dağıtıldı. Bu sebeple Kereitler Moğollarla beraber veya kaçarak Kırım’a yayıldılar. Altın Ordu Hanlığı’nın dört asil kabilesinden biri Kirey (Giray)’ler idi.

Don nehrinin doğusunda, kuzey Kafkasya’da Kirey kabilesinin Hacı Giray’ı destekledikleri anlaşılmaktadır. Hacı Giray’dan sonra oğullarından yalnız Mengli Giray ve onun soyundan gelenler bu lakabı taşımıştır. Ayrıca hanedandan kız alıp- veren Şirin beylerinden bazıları da Giray lakabını almışlardır.

1532’ye kadar bağımsız bir siyaset güden Giraylar Rusların tehdidi karşısında Osmanlıların himayesini benimsediler. Giraylar ilk defa Temmuz 1475′-de Megli Giray’ın bir mektubu ile Osmanlı tabiyetini kabul etmişlerdir.