SİVAS KONGRESİ (4- 11 EYLÜL 1919)

Türk milli kurtuluş hareketinin başlangıcında, Erzurum’da, Doğu Anadolu vilayetleri için alınan kararların bütün Anadolu ve Rumeli’ye geçerliliğini sağlamak üzere 4-11 Eylül 1919 günleri arasında Sivas’ta yapılan kongre.

Sivas Kongresi, Erzurum, Kongresi’nden sonra Mustafa Kemal Paşa’nın vilayet merkezlerinden başka sancaklara da yaptığı bir davet ile o günkü Türk siyasi hayatına girer. Kongreye İstanbul, Erzurum, Ankara, Afyonkarahisar, Tokat, Samsun, Denizli, Bursa, Eskişehir, Alaşehir, Kastamonu, Çorum, Nevşehir, Bor, Niğde, Hakkari, Saruhan sancakları temsilcileri katılmıştır. Kongreye katılan üye sayısı, kesinlikle belli değildir; bu sayının 28 kişi olduğunu gösterenler olduğu gibi, 48’e çıkaranlar da vardır.

Kongrenin tabii üyeleri olan ve Erzurum Kongresi’nde temsil heyetinden yani 9 kişiden 4’ü önceden gelmeyeceklerini belirtmiş, Ankara’ya giden Refet Bey (Bele) ise özel olarak Sivas’a davet edilmişti.

Kongre, 4 Eylül 1919’da Sivas’ta toplandı. İlk toplantı kongre başkanlığı tartışmaları ile geçti. Mustafa Kemal Paşa’nın daveti ile toplanan kongrede Ezurum Kongresi kararlarının Doğu Anadolu’ya ait olmaktan çıkarılıp Türk milletinin kararları haline getirmek ve liderliğini bütün milli kuruluşlara kabul ettirmektir.

Mustafa Kemal Paşa geçici başkan olarak açış nutkunu söyledikten sonra karşı görüşlere rağmen başkanlığa seçildi. Böylece Mustafa Kemal Paşa, kongreye ağırlığını kabul ettirmiş oldu. Kongre’nin gündemi Erzurum Kongresi nizamnamesi ve bildirisi ile İsmail Fazıl Paşa, İsmail Hami ve Bekir Sami beylerin teklifi ile 25 imzalı Amerikan mandasını isteyen muhtıra idi. Üç gün yemin formülünü hazırlamak, padişaha dilekçe yazmak ve siyasetle uğraşıp uğraşmamak tartışmaları arasında geçti. Delegelerin yemin etmelerinden sonra dördüncü gün Sivas Kongresi’nde hazırlanacak nizamnamenin görüşülmesine başlandı.

Nizamname özel olarak şu şekli aldı:

1.30 Ekim 1918 günü Türk ordularının bulundukları hatlar içinde kalan vatan toprakları bölünmez bir bütündür;

2.Memleketi ve saltanatı korumak için milli kuvvetleri takviye etmek ve milli hakimiyeti esas kılmak;

3.Her türlü işgal ve müdahalenin ve özellikle Anadolu’da bir Rum ve Ermeni varlığının kurulmasına yönelen hareketlerin kabul edilmemesi hususu birlikte savunulacaktır.

4.Azınlıkların vatandaşlık hakları mahfuz tutulacağından bunlara siyasi isteklerimizi ve sosyal düzenimizi bozacak yeni haklar tanınması kabul

edilmeyecektir;

5.Osmanlı hükumeti baskı sonunda memleketin herhangi bir yerini terk veya ihmal ederse, hilafet ve saltanat makamı ile memleket ve milletin korunması için her türlü tedbir alınacaktır. Millet kendini birlik halinde savunacaktır;

6.Hükumet, istiklali temin edemediği takdirde geçici bir hükumet kurulacaktır.

7.Devletin tamamiyeti ve istiklali mahfuz olmak kaydı ile topraklarımız üzerinde siyasi emeller beslemeyen herhangi bir devletin ekonomik, fenni ve

sınai yardımlarını memnuniyetle karşılarız. Adaleti ve insani prensipleri ihtiva eden bir sulha süratle ulaşılması, insanlığın selameti ve umumun huzuru namına milli emellerimizdendir;

8.Çağımızda hükumetin, milli iradeye uyması mecburidir. Bu bakımdan millet meclisinin toplantıya çağırılması ve bu suretle millet ve memleket mukadderatı hakkında alınacak kararların millet meclisinin tasvibine arz edilmesi şarttır.

9.Milli kurtuluş emeliyle meydana gelen topluluğa Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı verilmiştir. Bu cemiyet her türlü particilik ve

şahsiyet iddialarından beridir.

10.Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti teşkilatını idare etmek üzere bir temsil heyeti seçilmiş, bütün milli teşkilatlar birleştirilmiştir.

Kongrede manda konusunun görüşülmesi 8 Eylül günü başladı. Manda fikrine karşı Rauf Bey başta olmak üzere, birçok üyeler konuştular, İsmail Fazıl Paşa teklifinin yanlış anlaşıldığını ileri sürerek iadesini istedi. Görüşmeler 9 Eylül günü de devam etti. Nihayet Rauf Bey, Türkiye’nin durumunu incelemek üzere ABD kongresinden bir heyetin daveti için mektup yazılması ve konunun bu heyetin raporunun sonuna kadar ertelenmesi şeklinde bir teklifte bulundu ve iş askıya alındı.

Sivas Kongresi, 11 Eylülde Heyet-i Temsiliyeyi seçti. Erzurum Kongresi’nde seçilen 9 üye Mustafa Kemal Paşa’nın 6 kişilik listesi (Kara Vasıf, Mazhar Müfid, Ömer Mümtaz, Hüsrev Sami, Hakkı Behiç, Katipzade Mustafa) ve kongrenin seçtiği Refet Bey’le birlikte 16 kişilik bir heyet olarak teşekkül etti. Mustafa Kemal Paşa da Heyet-i Temsiliye başkanlığına getirildi.

11 Eylülde yeniden hazırlanan nizanname kabul edildi, Türk milletine ve bütün dünyaya ilan edildi. 12 Eylül sabahı saat 04.00’de Mustafa Kemal Paşa Umumi Kongre Heyeti imzasıyla, Damad Ferid Paşa’ya çektiği telgrafta padişahla bir saat içinde haberleşmeye imkan verilmezse, Anadolu’nun hükumetle irtibatının kesileceğini bildirdi ve İstanbul’la irtibatın kongre adına, kendisi tarafından çekilen telgrafla kesilmesinin doğuracağı tepkileri önlemek için 14 Eylül günü öğleden sonraki toplantıda da kongrenin çalışmalarının tamamlandığını bildirerek, Sivas Kongresi’ni kapadı.

Sivas Kongresi, vatanın kurtuluşunda ve Cumhuriyet’in kuruluşunda önemi büyük bir olaydır.