RUZNAMECİ VEYA RUZNAMÇECİ

Osmanlı Devleti’nde, devletin gelir ve giderlerinin günlük kayıt işleriyle görevli Ruzname kaleminin sorumlusu.

Baş defterdarlığa bağlı olan ve Mizan adı ile de anılan bu büro hakkında ilk yazılı belge Fatih Kanunnamesi’dir. Buna göre, Ruznameci, hacegan-ı divan-ı hümayundan olup, merasimlere katılmak hakkına ve padişahın elini öpmek şerefine layık memurlardandır. Yeniçeri Katibi’nin altında Mukabeleci’nin de üstünde yer alırdı. Divan’da uzun yenli üstlük giyer ve ikinci kubbe altında Defterdar’ın arkasında, halı üzerinde otururdu. XVI. yüzyılın ikinci yarısında emrindeki 10 katip ve şagirdle Ruzname kaleminin işlerini yürütmekte idi. Biri veziriazam olunca hilat giydirilen rical-i devletten birisi de Ruznameci idi. Sadaret hatt-ı hümayunlarının okunması töreninde sadrazamın sol tarafında, Zahire nazırı ile Başmuhasebeci’nin arasında yer alırdı. Divan günlerinde Matbah-ı Amire’de pişen yemeklerden bir sofra da Ruznameci efendiye çıkartılırdı. Zamanla Ruznameci bürosu ikiye ayrıldı. Büyük Ruznamçe veya Ruznamçe-i evvel ve Küçük Ruznamçe ya da Ruznamçe-i sani adlarını alan bu bürolardan Büyük Ruznameci, mukataat, mevkufat ve cizyeden elde edilen geliri yevmiye defteri denilen defterden işlemek, Hazine’den çıkan altın, gümüş, para, kürk, hilat veya kumaş vb. maddelerin kayıtlarını yine günlük olarak tutmakla yükümlüydü.

Ruznameci, aldığı gelirin veya yaptığı harcamaların karşılığında makbuz verir veya senet alırdı. Hazine’den en ufak bir kıymetin çıkması dahi bu iki Ruznameci’nin tetkikinden sonra olurdu. Ayrıca Küçük Ruznameci, kazaskerlerin rikab-ı hümayun ağaları, müteferrika, divan çavuşları, çaşnigirler, divan-ı hümayun ve defterhane katipleri, enderun-i hümayun oturakları, saray hekimleri, peykleri, dış hazinedarı, hazine başkatibi, mimarlar, hassa müezzinleri, enderun kuşçuları, Yahudi hekimler, hazine-i hassa şagirdleri gibi memurların aylıklarını ödemekle de görevli idi. Ruznameciler Defterdar tarafından atanır veya azlolunurdu.

XVII. yüzyılda 20 katiple çalışan büro, giderek gelişmiş, Defterdar kapısının en büyük bürosu haline gelmiştir. III. Selim zamanında Ruzname kaleminde 150 memur çalışmakta idi. Burada devletin gelir ve giderleri için yazılan muhasebe icmalleri, irad ve masraf tezkireleri, öteki mali büroların hesap özetleri tekrar incelenerek Ruzname-i hümayun temessükleri verilirdi. Bu bürodan başka ve gider hesaplarını tutan büro, Tersane ruznameciliği yani Tersane katipliğine, Canibi Efendi’ye bağlı olarak Tersane’nin gelir ve giderini işleyen büro, aynı şekilde kalyonlar ruznameciliği olmak üzere başka bürolar da vardı.

Tanzimat’ın ilanından sonra kaldırılan Ruznameciliğin yerini Yevmiye veya Vukuat katibi almıştır.