MOLLA GÜRANİ (ŞEMSEDDİN AHMED B. İSMAİL) (1416-1488)

Şeyhülislam ve bilgin.

Gürani Irak’da doğdu. İlk öğreniminden sonra ünlü bilginlerden Bağdad, Diyarbakır ve Hasankeyf’te ders aldı. Daha sonra Kahire ve Şam’a giderek İbn. Hacer el-Askalani’nin Buhari üzerindeki derslerini takip etti. Genç yaşta oldukça bilgi edinen Gürani, Memluk ileri gelenlerinin önünde yapılan tartışmalara katılarak ün kazandı. Daha sonra Berkukiye medresesi fıkıh müderrisliğinde bulundu. 1438’de Memluklu Melik el-Zahir Çakmak’ın hükümdar olmasıyle ün ve paraya kavuştu. Molla Gürani Mevlana Hamideddin ile yaptığı bir tartışmada, Hz. İmam’a küfredince, Şam’a sürüldü. Burada iken izinsiz hacca gitmek üzere yola çıktı. Fakat Tur-ı Sina’da yakalanarak Fırat ırmağının gerisine sürüldü. Bu arada Molla Yegan aracılığıyla Sultan II. Murad’a takdim edildi. Sultan II. Murad, onu Bursa’da yaptırdığı kaplıca medresesi müderrisliğine tayin etti. Ayrıca padişahın arzusuyla Hanefi mezhebini kabul etti. Daha sonra II. Murad, onu oğlu Şehzade Mehmed’in hocalığına getirdi. Şehzade Mehmed (Fatih) hükümdar olunca hocasına vezirlik vermişse de, o bunu kabul etmediğinden kazaskerliğe getirilmiştir.

Molla Gürani, İstanbul’un fethinde bulundu ve talebesinin en güç anlarında onu destekledi. Kazaskerliği sırasında müstakil hareket ederek bazı tayinler yapması üzerine Fatih bazı tedbirler almak gereğini duyarak hocasını kırmadan Bursa Kadılığı’na göndermişti. Bu görevi sırasında padişahın fermanını şeriata uygun görmeyerek yırtması üzerine azledildi. Bu davranışa kırılan Gürani hacca gitti. 1457’de İstanbul’a dönüşünde Mora seferinde olan padişah onu yeniden Bursa Kadılığı’na tayin etti. Bir süre sonra ünlü tefsirini Fatih’e ithaf etti ve bunun üzerine şeyhülislamlığa getirildi. Sekiz yıl bu görevde kaldıktan sonra öldü ve kendi adına yaptırdığı medreseye gömüldü.

4 cami, darülnadis ve hamam yaptırmış olan Gürani çeşitli alanlarda eserler bırakmış çok kıymetli bir bilgindir.

Eserleri:

Gayetü’l-mesani fi tefsir-i kelamü’r-rabbani; hadiste Buhari’nın şerhi olan el Kevserü’l-Cari ila riyazi Sahih-el Buhari; kırat ilminde Keşfü’l-esrar an kıra’ati eimmeti’l-ahyar, fıkıhta Levamiü’l-gurer fi şerhi fevaidi’l-dürer ile Budurü’l-Levami, Def’ü’l-hitam an vakf-i hemze, Risaletü’l-vela, el-Şafiye, ayrıca İstanbul’un fethi dolayısıyla yazdığı Fetihname’dir.