MEŞRUTİYET I.

Osmanlı İmparatorluğu’nda, 23 Aralık 1876-13 Şubat 1878 tarihleri arasındaki, anayasalı yönetim dönemine verilen ad.

Osmanlı Devleti, gün geçtikçe kötüye giden durumu düzeltebilmenin telaşını yaşamaya başlamıştı . Gerek iç, gerekse dış şartlar yöneticileri sıkıştırmaktaydı. Artık devletin varlığı, yabancı devletler arasındaki nazik dengeye bağlanmıştı.

Bu arada batılı ülkeler burjuva demokratik devriminin getirdiği yeni yapı içerisinde kanuni ve akılcı bir idareye sahip olabilmenin sonuçlarını yaşamaktaydılar. Mustafa Fazıl Paşa’nın desteğiyle Paris’e giden, Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin tanınmış üyeleri burada gördükleri karşısında, anlamasalar da etkilenmişlerdir. Ziya Paşa, Namık Kemal, Ebüzziya Tevfik, Ali Suavi ve Şinasi, gerek yurt dışında, gerekse yurt içinde anayasalı bir idareyi Osmanlı Devleti’nde kurabilmek için çalışmışlardır.

1839 Tanzimat Fermanı’yla görülmeye başlayan yeni idarenin izleri, batılı devletlerin gündemine Şark Meselesi olarak giren Osmanlı Devleti’nde, yeni yeni zorlamalarla belirginleşmeye başlamaktaydı. Büyük devletler her vesileyle Osmanlının, iç meselelerine karışmaya başlamıştı. Meşruti bir idareye geçilmesi, bu zorlamalar arasındadır.

Avrupa’dan dönen Yeni Osmanlılar Midhat Paşa, Süleyman Paşa gibi devlet adamlarını da yanlarına alarak, Osmanlı idaresinde düşündükleri değişikliği uygulamaya koydular. Sultan Abdülaziz hal’ edilerek yerine V. Murad tahta çıkarıldı. Ancak V. Murad’ın kısa sürede akıl hastası olduğu anlaşılınca veliaht Abdülhamid Efendi ile temasa geçildi. Midhat Paşa, Abdülhamid’ten anayasalı bir idare kuracağı sözü aldı ve tahta çıkarıldı. II. Abdülhamid, padişah olunca Midhat Paşa’yı sadrazam tayin etti; verdiği sözü tutarak Midhat Paşa’mn hazırladığı 1876 Kanun-ı Esasi’sini ilan etti.

Anayasa gereğince kurulan Osmanlı parlamentosu, iki meclisli bir sistem getirmişti. Ayan Meclisi üyeleri padişah tarafından atanırken, Mebusan Meclisi üyeleri yapılan seçimle işbaşına geldi. İngiliz demokrasisi paralelinde düşünülen ama gerçekleştirilemeyen demokratik idare Osmanlı yapısında beklenilen sonucu vermedi. Sultan II.Abdülhamid, 5 Şubat 1877*de Anayasa’nın 113. maddesini uyguladı. Midhat Paşa’yı sadaretten uzaklaştırdı. Meclis’in açılmasını 19 Mart 1877 tarihine erteledi. Bu sırada başlayan Osmanlı-Rus Savaşı’nı sebep göstererek Meclis-i Umumi’nin kapatılmasını emretti (13 Şubat 1878).

Böylece Osmanlı Devleti’nde ilk defa uygulanan anayasalı yönetim, kısa ömrünü tamamlamış oldu.