GALATA SARAYI (GALATA SARAYI MEKTEB-İ SULTANİSİ)

Osmanlılarda ilk defa Batı metodları ile öğretim yapmaya başlayan orta dereceli okul.

İstanbul’da, 1481 yılında, II. Bayezid tarafından, saray ve devlet hizmetlerine adam yetiştirmek için inşa edilen bu binanın, "Gül Baba" diye tanınan bir velinin öğüdü üzerine yaptırıldığı söylenir. 200 kişilik üç koğuş ve bir camiden ibaret okulda mutfak ve hamam teşkilatı da kurulmuştu. Zeki ve kabiliyetli devşirme çocuklarından seçilen ilk öğrencilerin ilk hocası Gül Baba idi. Derslerin arasında Arabi, Farisi, Kıraat, Hüsnühat, Musiki ve silah kullanma gibi konular vardı. Okula "Galatasaray-ı Enderun-ı Hümayun" adı verilerek ikinci Enderun-ı Hümayun idadi mektebi sayıldı.

Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman zamanında Galata Sarayı mektebinin esas kuralları tespit edildi. II. Selim zamanında bir de medrese kuruldu ve Enderun Mektebi Eski Saray’a taşındı. III. Murad devrinde yeniden Galata Sarayı’na getirilen Enderun Mektebi, I. Ahmed zamanında Eski Saray’a alınarak Galata Sarayı tamamen medrese haline getirildi. II. Osman devrinde öğretim yeniden değişikliğe uğrayarak yine saray mektebine dönüldü. Köprülü Fazıl Ahmed Paşa’nın emriyle Galata Sarayı 1668 yıllarında tekrar medreseye çevrildi. II. Ahmed devrinde onarılan bu saraya yeni bir kasır ilave edilerek mektep haline getirildi ve öğretim biçimi değiştirilerek Yeni Saray’da olduğu gibi büyük, orta ve küçük oda usulleri konuldu. I. Mahmud 1753 yılında Galata Sarayı’nda büyük bir kütüphane kurdu, ders programlarına yeni eklemeler yaptı, fen derslerini çoğalttı.

Okul 1817 yılında tamamen yandı, fakat 1820’de yeniden yapılarak öğrenime açıldı. 1838 yılında Mekteb-i Tıbbiye" haline getirildi. Bu sıralarda yeniden bir yangın geçirdiği için ancak 1862’de yeniden öğretime açıldı. Dört yıl boyunca kışla olarak kullanılan bu saraya "İdadi Umumi" adı altında askeri okullar yerleştirildi ve harbiye, bahriye, tıbbiye ve mühendishane mekteplerinin idadisi de bu mekteplere öğrenci yetiştiren ortaokul haline getirildi.

1867 yılında Galata Sarayı binasının "Galata Sarayı Mekteb-i Sultanisi (Lisesi)" olarak kullanılması kararı alındı ve askeri ortaokul bugünkü Kuleli Lisesi binasına taşındı. Bu saraydaki gerekli onarımlardan sonra, mektep 1 Eylül 1868’de "Mekteb-i Sultani" ismi altında öğrenime açıldı.

Türkiye’de ilk defa Batılı anlamda ve lise derecesinde yeniden kurulan bu okul, Sadrazam Ali Paşa, hariciye nazırı Keçecizade Fuad Paşa, maarif nazırı Saffed Paşa tarafından öğrenimini Fransızca ve Türkçe yapacak şekilde düzenledi. Fransa’daki Paris-Osmanlı mektebi kapatılarak, bundan sağlanan gelirle okulun bütün giderleri karşılandı. Okul 341 öğrenciyle öğretime başladı, yıl sonunda öğrenci sayısı 530’a, bir yıl sonra da 640’a yükseldi. Galatasaray beş sınıflık lise kısmı ile öğretime başladı, sonra ilk ve orta kısımlar kurularak öğretim 12 yıla çıkarıldı.

Okulun ilk müdürü Fransız M.M. de Salve idi. İlk Osmanlı müdürü Vahan Efendi (1872), ilk Türk müdürü Ali Suavi oldular (1876). İlk mezunları 1871’de 8 kişiydi.

1874 yılında Abdülaziz’in emriyle Galatasaray Darülfünun’un temeli atılarak okula üç yüksek okul kısmı eklendi. Mekteb-i Aliye-i Sultaniye adı altında toplanan bu fakültelerde "Galatasaray Hukuk Mektebi", "Galatasaray Edebi Mektebi" ve "Galatasaray Mühendisin Mülkiye" adlarıyla öğrenim başladı. 1877 yılında resmi adı "Darülfünun-ı Sultani’ye çevrilen bu kuruluşun özelliği derslerin Fransa’dan getirtilen öğretmenler tarafından verilmesi ve öğrenci olmayan dinleyicilere açık olmasıydı. 22 Şubat 1907’de çıkan yangın okulda büyük ölçüde tahribe sebep oldu. Saray bahçesindeki boş yerlere, yemekhanelerde ve yatakhane barakalarında derslere devam edildi. Bu arada onarılan okulda öğretim 1909’da yeniden başladı.

Cumhuriyetin ilanından sonra Galatasaray Sultanisi’nin adı Galatasaray Lisesi olarak değiştirilmiştir.