ERZURUM KONGRESİ

Düşman işgaline karşı yurdun çeşitli bölgelerinde kurulan Redd-i İlhak ve Müdafaa-i Hukuk derneklerini birleştirmek, onlara siyasi ve hukuki bütünlük kazandırmak amacıyla, Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları tarafından düzenlenen ilk büyük teşkilattır.

Milli Kurtuluş Savaşı’mızın öncülerinin daha önce Amasya’da vardıkları kararların ilk aşaması olan bu kongrenin toplanacağı Temmuz (1919) ayının ilk günlerinde Mustafa Kemal Paşa, ordudaki bütün görevlerinden ayrılmıştır. 10 Temmuz günü toplanan "Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" Erzurum şubesi, Mustafa Kemal Paşa’nın "milli mücadeleye askerlikten istifa suretiyle iştirak edeceğine dair beyanlarını" dikkate alarak, toplanacak kongrenin başkanlığına seçilmesini kararlaştırmıştır.

23 Temmuz 1919 günü Doğu illerini temsil yetkisi olan 54 delegenin katıldığı kongre "Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin Erzurum şubesi reisi Raif Hoca’nın konuşmasıyla açılmış ve daha önce varılan karara uyularak Mustafa Kemal Paşa oybirliğiyle kongre başkanlığına seçilmiştir. 7 Ağustos’a kadar 14 gün süren bir çalışma ortamı içinde, Milli Kurtuluş Savaşı’mızda ortak kararlara ulaşabilmek ve tek bir merkezde toplamak için delegeler arasında sürüp giden tartışmalar başarıyla sonuçlanmıştır. 14 gün sonunda meydana getirilen tüzükle dünyaya ilan edilen ilkeler açıkça "milli iradenin hakimiyeti" gerçeğini ifade etmekte ve gene açıkça "hiçbir manda ve himayenin kabul olunmayacağı" esası bildirilmektedir.

Kongre’nin onayladığı tüzüğe göre seçilen "Temsil Heyeti"ne verilen görev ve yetkiler, hukuki anlamda hükumetlerin görev ve yetkileri sınırlarına girmektedir. Padişah vatanın bağımsızlığını korumakta yetersiz kaldığı takdirde, kongrenin geçici bir hükumet kurma yetkisini kendinde görerek ve kendisi toplanamadığı takdirde bu hükumetin seçimini de, bütün görevlerini üstlendiği "Temsil Heyeti"ne vekaletten vermesi, milli iradenin bir kavram olmaktan çıkıp hayata geçmesidir. Kurtuluş Savaşı bu kongreyle kendi kurmayını kendisi yaratmıştır.

Kongrece Temsil Heyeti’ne Mustafa Kemal Paşa (Başkan), eski Bahriye Nazırı Rauf Bey (Orbay), eski Erzurum Mebusu Raif (Dinç), eski Trabzon Mebusu İzzet ve Servet, Şeyh Fevzi, eski Beyrut Valisi Bekir Sami (Kunduh), Hacı Musa ve eski Bitlis Mebusu Sadullah beyler seçilmiştir.

ERZURUM KONGRESİ KARARLARI (23 Temmuz 1919)

Madde 1.

Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür parçalanamaz

Madde 2.

Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı ve Osmanlı Hükumeti’nin iş yapamaz duruma gelmesi halinde, millet topyekün olarak kendisini savunacak ve direnecektir.

Madde 3.

Vatanı korumaya ve istiklali elde etmeye İstanbul Hükumeti muktedir olamadığı taktirde bu gayeyi gerçekleştirmek için geçici bir hükumet kurulacaktır. Bu hükumet üyeleri Milli Kongre tarafından seçilecektir (Sivas Kongresi ). Kongre toplantı halinde değilse, bu seçimi Heyet-i Temsiliye yapacaktır.

Madde 4.

Kuva-yı Milliye’yi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi hakim kılmak esastır.

Madde 5.

Hırıstiyan azınlıklara siyasi egemenlik ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.

Madde 6.

Manda ve himaye kabul olunamaz.

Madde 7.

Milli Meclis’in derhal toplanmasını ve hükumet işlerinin Meclis tarafından kontrol edilmesini sağlamak içine çalışılacaktır.