AMASYA TAMİMİ (AMASYA GENELGESİ)
Mustafa Kemal Paşa Samsun’a çıkışından başlayarak bir ay içinde ordularla ve milli teşkilatla Milli Mücadele’nin esaslarını düzenleme yoluna girmişti.
Paşa’nın bu hareketlerinden şüphelenen İstanbul’daki müttefik kuvvetler komutanları, hükümete baskı yaparak Paşa’nın geri çağrılmasını sağladılar. Paşa, bu davetin müttefik baskısından doğduğunu İstanbul’daki kendisine yakın makamlardan öğrenmişti. Paşa bu daveti dinlemeyerek verilen emri yerine getirmedi.
Fakat hükümetin ısrarlı emirlerini dinlemeyerek Milli Mücadele’ye devam etmesi onu hükümete karşı bir asi durumuna düşürmüştü. Bu vaziyetten kurtulabilmek için, çalışmaların şahsi durumdan kurtarılıp bir heyetle yürütülmesi gerekiyordu.
Milletin birlik ve bağlılığını sağlayabilmek için, ülkeyi temsil edecek bir heyetin kurulması lazımdı.
Bu sebeple Mustafa Kemal Paşa 21/22 Haziran 1919 gecesi, Amasya’da yaveri Cevad Abbas Bey’e aşağıdaki tamimi dikte ederek orduya ve milli teşkilata gönderdi. Mustafa Kemal Paşa’nın Amasya’da bulunduğu sıralarda bu tamim yazılıp gönderildiği için inkilab tarihimizde bu belgenin adı "Amasya Tamimi" olarak anılmaktadır.
Büyük Nutuk’ta bu tamimi izah eden Mustafa Kemal Paşa, milli heyetin kurulması yolunda aşağıdaki temel esasları belirttiğini anlatır.
1-Vatanın tamamiyeti, milletin istiklali tehlikededir.
2-Hükumet-i merkeziye deruhte ettiği mesuliyetin icabatını ifa edememektedir. Bu hal milletimizi madum tanıttırıyor.
3-Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.
4-Milletin hal ve vaz’ını derpiş etmek ve sada-yı hukukunu cihana işitirmek için her türlü tesir ve murakabeden azade bir heyet-i milliyenin vücudu elzemdir.
5-Anadolu’nun her cihetle en emin mahalli olan Sivas’ta milli bir kongrenin serian inikadı takarrür etmiştir.
6-Bunun için tekmil vilayetlerin her livasından milletin itimadına mazhar üç murahhasın süratle yetişmek üzere hemen yola çıkarılması icabetmektedir.
AMASYA TAMİMİ’NİN ORJİNALİ
1-Vatanın tamamiyeti ve milletin istiklAli tehlikededir. Hükumet-i Merkeziye, İtilaf devletlerinin tesir ve murakabesi alanda bulunduğundan, deruhte ettiği mesuliyetin icabını ifa edememektedir. Bu hal milletimizi madun tanıtıyor. Milletin istiklalini yine milletin azim ve karan kurtaracaktır. Milletin, hal ve vaziyetini derpiş etmek ve seda-yı hukukunu cihana işittirmek için, her türlü tesir ve murakabeden azade bir heyet-i milliyenin vücudu elzemdir. Bunun için bilmuhabere her taraftan vaki olan teklif ve arzu-yu milli üzerine, Anadolu’nun bilvücuh en emin mahalli olan Sivas’ta milli bir kongrenin serian inikadı takarrür etmiştir. Bu maksatla, tekmil vilayat-ı Osmaniyenin, her livasından, fırka ihtilafatı dikkat nazarına alınmaksızın, muktedir ve milletin itimadına mazhar, üç kadar zatın süratle yola çıkarılması icap etmektedir. Her ihtimale karşı, bunun bir milli sır halinde tutularak dağdağaya mahal verilmemesi ve lüzum görülen mahallerde seyahatin mütenekkiren icrası.
2-Doğu vilayetleri namına 10 Temmuz’da Erzurum’da toplanması mukarrer kongre için, mezkur vilayetlerin Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye ve Redd-i İlhak cemiyetlerinden müntehap azalar, zaten Erzurum’a müteveccihen yola çıkarılmışlardır. O vakte kadar vilayat-ı sairemizin murahhastan da Sivas’a vasıl olabileceklerinden, Erzurum kongresinin azası, tensip edeceği zamanda, umumi toplantıya iştirak etmek üzere, Sivas’a hareket edecektir.
3-Yukarıdaki mevada göre murahhaslar, Müdafaa-i Hukuk ve Redd-i İlhak cemiyetleri ve belediyeler tarafından ve sair suretlerle intihab edilecektir.
4-Bu mukarreratın tatbikatına, 3. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa, esbak Bahriye Nazın Hüseyin Rauf, Bey, 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa, 13. Kolordu Kumandan Vekili Miralay Cevdet ve 3. Kolordu Kumandanı Miralay Refet Bey, Canik Mutasarrıfı Hamit Bey, 2. Ordu Müfettişi Ferik Cemal Paşa, 12. Kolordu Kumandanı Miralay Selahattin Bey, 20. Kolordu Kumandanı Ali Fuad Paşa, Bursa’da 17. Kolordu Kumandam Miralay Bekir Sami Bey, Edirne’de Kolordu Kumandanı Miralay Cafer Tayyar Bey ve diğer bazı mülki ve askeri mühim zevat tarafından çalışılacaktır. Bundan başka Esbak Müşir Ahmed İzzet Paşa, Nafia Nazırı Ferid Bey ve Ayan azasından Ahmed Rıza Bey gibi zevatın fikir ve mütalaaları alınacaktır.
5-Redd-i İlhak ve Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye cemiyetlerinin verecekleri telgrafların yalnız telgrafhanelerde kabul edilerek çekilmemesi, Posta ve Telgraf Umum Müdürlüğü’nden tamim edilmiştir. Bu husus suret-i kafiyede reddilerek muhaberatın behemahal serbestçe temini için tezahüratta bulunularak muhaberat temin edilecek ve temin edilinceye kadar tezahürata devam olunacaktır.
6-Teşkilat-ı Askeriye ve Milliye, hiçbir suretle ilga edilmeyecektir. Kumanda, hiçbir suretle terk ve ahara tevdi olunmayacaktır. Vatanın herhangi bir tarafından yeniden vaki olacak düşman işgal herakatı, umum orduyu alakadar edecek ve hasıl olan vaziyete nazaran müdafaa-i memlekete müştereken tevessül olunacaktır. Bu sebeple, kumandanlar derhal birbirlerini haberdar edeceklerdir. Esliha ve mühimmat katiyyen elden çıkarılmayacaktır.