ABAZA MEHMET PAŞA (7-1634)
Yeniçeri Ocağı’nın bozulduğunu ve ortadan kaldırılması gerektiğini ilk defa görmüş ve bu yolda uğraşmış, savaş ve ayaklanmalarıyla ünlü bir vezirdir.
Canbulatoğlu Ali Paşa’nın hazinedarı idi. 1607’de Koca Murat Paşa tarafından esir edilmiş, Yeniçeri ağası Halil Ağa’nın şefaatiyle ölümden kurtulmuş
ve hizmetine girmiştir. Halil Paşa’nın Kaptan-ı Deryalığı sırasında Derya Beyliği’ne tayin edildi. 1620’de Halil Paşa Sadrazam ve Serdar-ı Ekrem sıfatiyle İran seferine giderken Abaza Mehmet’i de birlikte götürmüş ve Maraş Eyaleti’ne tayin etmiştir.
Padişah II. Osman ile Hotin seferine katılan Abaza Mehmet Paşa, savaş sırasında Yeniçeri Ocağı’nın bozulduğunu ve gayesinden saptığını çok yakından görmüştür.
Hotin seferinden dönüşünde Erzurum valiliğine gönderilmiştir. II. Osman’ın Yeniçeriler tarafından öldürülmesi üzerine Yeniçerilerin amansız bir düşmanı haline gelmiş ve Erzurum’da ocak mensuplarını bir bir ortadan kaldırmaya başlamıştır.
Abaza Mehmet Paşa’nın Yeniçerilere karşı olan bu aşırı düşmanlığında "Abaza şeyhi" lakabıyla anılan mürşidi ve şeyhi, Kayserili Abdürrahim Efendi’nin etkisi olduğu bilinmektedir. Bu hareketlerinde Sivas, Ankara ve Maraş valileri de Abaza Mehmet Paşa ile birleşince gelişen hareket İstanbul’ca bir ayaklanma sayılmış ve Abaza Mehmet Paşa’ya karşı önce Cağalzade Mehmet Paşa ve Anadolu beylerbeyi İlyas Paşa gönderilmişse de bir şey yapamayarak geri döndükleri için Çerkez Mehmet Paşa sadrazam ve serdar-ı ekrem sıfatıyle ayaklanmayı bastırmaya memur edilmiştir. Kayseri civarındaki savaşta Abaza Mehmet Paşa yenilerek Erzurum’a çekilmiş, Erzurum’un iç kalesine Yeniçerileri koymak şartıyle kendisine tekrar Erzurum valiliği verilerek işin kapatılması İstanbul’ca uygun görülmüştür. Fakat Abaza Paşa çok geçmeden iç kaledeki Yeniçerileri öldürtüp tekrar ayaklandığı ve üzerine gelen eski efendisi Halil Paşa’yı da Erzurum’da topla karşıladığı için Padişah IV. Murat, Hüsrev Paşa’yı ordu ile Abaza Mehmet Paşa üzerine göndermiştir. Hüsrev Paşa ordusu 1628’de Erzurum’u birdenbire kuşatınca Abaza Mehmet Paşa savaşmadan teslim olmayı uygun bulmuş ve Hüsrev Paşa onu alarak İstanbul’a getirmiştir.
IV. Murat, Abaza Mehmet Paşa’nın, hareketleri hakkındaki açıklama ve cevaplarından, özellikle mert tavırlarından hoşlanarak suçunu bağışlayıp, Bosna valiliğine göndermiştir.
Abaza Mehmet Paşa Bosna, sonra Belgrat, daha sonra Vidin valiliklerinde iken yapılan savaşlarda yararlık göstermiştir. Lehistan seferi hakkında kararlar verilmek üzere İstanbul’a çağrıldığı zaman bir müddet IV. Murat’ın maiyetinde bulunmuştur. Padişaha karşı tekrar ayaklanması şüphesiyle birlikte Müftü Yahya Efendi, Silahtar Ağa ile muhasiplerden bazılarının telkinleri, o aralık Rumlarla Ermeniler arasındaki anlaşmazlıkta Abaza Mehmet Paşa’nın Ermenilere yardım için rüşvet almasının padişaha haber verilmiş olması, idamına tesir eden sebeplerdir.
Abaza Mehmet Paşa, cesur ve savaşlarda yararlık göstermiş bir askerdi, zamanında şanlı bir vezir olarak tanınmıştır. En büyük özelliği de, Yeniçeri Oca-ğı’nın bozulduğunu görmüş ve Osmanlı ordusunun yenileşmesi, düzeltilmesi için uğraşmış olmasıdır.