Kronoloji
11 Ocak 1915
Amiral Carden’in, Bahriye Nezareti’ne Çanakkale Boğazı’na taarruz için hazırlattığı planı sunması
15 Ocak 1915
* Saphir adındaki Fransız denizaltı gemisinin Köseburnu önünde batırılması
* Çanakkale Boğazı’na taarruz için hazırlanmış planın uygun olduğunun Amiral Carden’e bildirilmesi
28 Ocak 1915
Savaş komitesinin bugünkü toplantısında Çanakkale Boğazı’nın yalnız donanmayla zorlanmasına karar verilmesi .19 Şubat 1915’in taarruz tarihi olarak saptanması
1 Şubat 1915
Mustafa Kemal’in Tekirdağ’da göreve başlaması
17 Şubat 1915
Barbaros ve Turgut Reis muharebe gemilerinin, savunmaya katılmak üzere Nara’ya gelmesi
18 Şubat 1915
Başkomutan Vekili’nin denetleme için Çanakkale’ye gelmesi
19 Şubat 1915
* Birleşik Filo’nun Çanakkale Boğazı giriş tabyalarına taarruz ve muharebeleri
* İtilaf devletleri donanmasının Çanakkale Boğazı’na ikinci büyük saldırısı
23 Şubat 1915
19. Tümen kuruluşuna 6. Kolordu’dan verilen 72. Piyade Alayı’nın Eceabat’a gelmesi
25 Şubat 1915
* 19. Tümen Komutanı, Karargahı, 57. Piyade Alayı, Dağ Bataryası, Sıhhiye Bölüğü, Seyyar Hastane Ekmekçi Müfrezesi’nin, Tekirdağ’dan Eceabat’a gelmesi
* Çanakkale Müstahkem Mevkii Karargahı’nın Hacıpaşa Çiftliği’ne yer değiştirmesi
* Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanı’nın, 19. Tümen Komutanı’nı Eceabat Bölgesi Komutanlığına atanması
* Mustafa Kemal’in 19. Tümen Komutanlığı’na atanması
* Birleşik Filo’nun, Giriş tabyalarındaki topları tahrip etmesi ve Boğaz’a girmeye başlaması
26 Şubat 1915
* Değirmenburnu – Çanakkale Feneri arasında 10. Mayın Hattı’nın kurulması
* Seddülbahir ve Kumkale’ye yapılan çıkarma
1 Mart 1915
Venizelos’un, Gelibolu Yarımadası’nda 3 tümen çıkarılmasını önermesi
2 Mart 1915
General Liman Von Sanders’in Çanakkale’deki Osmanlı Kara Kuvvetleri Başkomutanlığı’na atanması
4 Mart 1915
İngiltere, Fransa ve Rusya arasında Boğazlar’ın taksimini öngören ‘İstanbul Antlaşması’ nın imzalanması. 3. Avustralya Tugayı’nın, Mondros Limanı’na gelmesi
5 – 6 Mart 1915
Çamkoyu batısından Queen Elizabeth muharebe gemisinin merkez tahkimatını aşırma biçiminde bombardımanı
7 – 8 Mart 1915
* Nusret Mayın Gemisi’nin, elde kalan son 26 mayınla Boğaz girişindeki Karanlık Koy’a mayın döşemesi
11 Mart 1915
Sir Ian Hamilton’un, Akdeniz Bağlaşık Kuvveti Komutanlığı’na atanması
12 Mart 1915
* 11. Tümen’in Ezine, Bayramiç bölgesine gelmesi
* İngiliz Deniz Piyade Tümeni’nin artanının Limni Adası’na gelmesi
13 Mart 1915
Kitchener’in, Hamilton’a kara kuvvetlerinin kullanılması konusunda yönerge vermesi
15 Mart 1915
General d’Amade emrindeki Fransız Doğu Sefer Kuvveti’nin Mondros Limanı’na gelmesi
16 Mart 1915
* Amerika Büyük Elçisi, Adliye Nazırı, Avusturya Askeri Ataşesi’nin Çanakkale’ye gelmesi
* Amiral Carden’in sağlık nedeniyle görevinden ayrılması
17 Mart 1915
Amiral de Robeck’in, Birleşik Filo Komutanlığı görevine başlaması
18 Mart 1915
Çanakkale Boğazı Muharebesi, İtilaf devletleri donanması yaklaşık 30 savaş gemisiyle savaşın en geniş kapsamlı saldırısını başlattı. Altı büyük gemiden Bouvet, Irresistible ve Ocean zırhlıları batırıldı, üçü ise kullanılmaz duruma geldi. Çanakkale Boğazı’nı denizden geçme girişimi Türk deniz ve kara savunması karşısında başarısızlığa uğradı.
23 Mart 1915
Alman general Liman von Sanders 5. Ordu Komutanlığı’na getirildi. Bu ordunun ihtiyatını oluşturacak 19. Tümen’in komutanlığına ise Kurmay Yarbay Mustafa Kemal getirildi.
24 Mart 1915
General Hamilton’un birliklerini düzenlemek üzere Mısır’a hareket etmesi
25 Mart 1915
9. Tümen Komutanı’nın, Eceabat Bölgesi Komutanlığı’nı 19. Tümen Komutanı’ndan devralması
26 Mart 1915
5. Ordu Komutanı’nın Gelibolu’ya gelerek göreve başlaması
27 Mart 1915
Churchill’in, birlikte harekata karar verildiğini Amiral de Robeck’e bildirmesi
28 Mart 1915
Tengerdere – Domuzdere arasında Boğaz’ın ortasına doğru 19 mayından oluşan son mayın hattının kurulması
31 Mart 1915 – 1 Nisan 1915
Bu mayın hattına paralel olarak, Boğaz doğrultusunda 10 mayının uzatılması
31 Mart 1915
3. Tümen’in muharip birlikleriyle Erenköy’e gelmesi
1 Nisan 1915
General Weber’in Kalvert Çiftliği’nde Mürettep Kolordu Komutanlığı görevine başlaması
10 Nisan 1915
* General Hamilton’un Mondros’a gelmesi
* Avustralya Tümeni’nin büyük kısmının, Mondros’a gelmesi
16 Nisan 1915
Demirhisar torpidobotunun kendini karaya oturtup batması
17 Nisan 1915
E-15 İngiliz denizaltı gemisinin, Boğaz’da hasara uğratılıp karaya oturtulması
18-19 Nisan 1915
İngilizlerin, torpido atarak E-15 denizaltı gemisini batırmaları
25 Nisan 1915
İtilaf güçlerinin en geniş kapsamlı ilk çıkarması
27 Nisan 1915
İngiliz denizaltı gemilerinin Marmara’da denizaltı savaşına başlamaları ve Barbaros zırhlısının bir denizaltı tarafından batırılması
28 Nisan 1915
Birinci Kirte Muharebesi
30 Nisan 1915
Sultanhisar torpidobotunun E-2 İngiliz denizaltı gemisini batırması
6-8 Mayıs 1915
İkinci Kirte Muharebesi
12 Mayıs 1915
Muavenet-i Milliye torpidobotunun İngiliz Goliath zırhlısını torpilleyerek batırması
14 Mayıs 1915
Churchill ve Amiral Fisher istifa ettiler.
19 Mayıs 1915
Liman von Sanders’in 42 bin kişilik bir kuvvetle Arıburnu çıkarma noktasındaki Anzaklar’a yönelik başarısız saldırısı. Türkler 10 bin kayıp vererek geri çekildi.
25 Mayıs 1915
Alman U-21 denizaltı gemisinin İngiliz Trumph zırhlısını batırışı. Aynı denizaltı gemisinin önünde Majestic İngiliz zırhlısını batırışı
1 Haziran 1915
Mustafa Kemal’in albaylığa yükseltilmesi
4-6 Haziran 1915
Üçüncü Kirte Muhaberesi
21 Haziran 1915
Kerevizdere Muharebesi
4 Temmuz 1915
Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber Cesarettepesi’ndeki 18.Alay’a ait siperleri gezmesi ve buradaki mevzilerin kuvvetlendirilmesi için bazı direktifler vermesi, düşmanın taarruzu halinde uygulanacak hareket hakkında komutanlarla görüşmesi
10 Temmuz 1915
Tasvir-i Efkar gazetesi muhabirlerinden Ferit Bey’in, 19.Tümen Karargahı’nda Atatürk’ü ziyareti
13 Temmuz 1915
İngiliz ve Fransızların, Seddülbahir’e yeni bir taarruzu, ancak yedekteki birliklerin ileri sürülmesiyle önlenebilmesi
16 Temmuz 1915
Gazeteci, yazar ve şairlerden oluşan bir edebi heyetin, harp alanını ziyaret etmek üzere, İstanbul’dan Çanakkale’ye gelişi. (Hamdullah Suphi (Tanrıöver), Ahmet Ağaoğlu, Ali Canip (Yöntem), Ömer Seyfettin, Mehmet Emin (Yurdakul), İbrahim Alaettin (Gövsa), Hakkı Süha (Gezgin), Enis Behiç (Koryürek)’in de içinde bulunduğu heyet, Çanakkale cephesine gelerek 5.Ordu ve 3.Kolordu Karargahlarını ziyaret etmiş, Arıburnu ve Seddülbahir harp bölgelerini gezmiştir. Heyet, Cesarettepesi’ne giden yolun düşman kontrolünde ve tehlikeli oluşu nedeniyle Atatürk’ü ziyaret edememiş ancak telefonla konuşarak başarılarını kutlamıştır.)
17 Temmuz 1915
Gelibolu Mutasarrıfı Süreyya (Yiğit) Bey’le Maydos (Eceabat) Kaymakamı Rahmi Bey’in, 19.Tümen Karargahı’nda Atatürk’ü ziyareti ve geceyi karargahta geçirmeleri
19 Temmuz 1915
Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber, öğleden sonra, 3.Kolordu Karargahı’nın bulunduğu Kemalyeri’ne gelerek Veliaht Yusuf İzzettin Efendi’yi karşılama töreninde bulunması, akşam yemeğini Kemalyeri’nde yemesi, tekrar 19.Tümen Karargahı’na dönüşü
28 Temmuz 1915
Atatürk’ün Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber 27.ve 57. Alay cephelerini gezmesi
30 Temmuz 1915
3.Kolordu Komutanı Esat (Bülkat) Paşa’nın, Kurmay Başkanı Fahrettin (Altay) Bey’le beraber 19.Tümen Karargahı’na gelerek Atatürk’ü ziyareti
6-7 Ağustos 1915
İngilizler’in Suvla Limanı çıkarması ve 1. Anafartalar Savaşı’nın kazanılması
8-9 Ağustos 1915
İtilaf güçlerinin Seddülbahir’i boşaltmaları
10 Ağustos 1915
Türklerin Anafartalar Grup Komutanı Albay Mustafa Kemal öncülüğünde geniş kapsamlı Conkbayırı taarruzu
14 Ağustos 1915
Mariot adlı Fransız denizaltı gemisinin ağlara takılıp batması
17 Ağustos 1915 Kireçtepe Savaşı’nın kazanılması
21 Ağustos 1915
2. Anafartalar Savaşı’nın kazanılması
1 Eylül 1915
Mustafa Kemal’e, Anafartalar Grubu Komutanlığı’ndaki üstün başarılar nedeniyle "Muharebe Gümüş Liyakat Madalyası" verilişi
2 Eylül 1915
*Mustafa Kemal’in, Çanakkale Savaşlarında yaralanan ve sakatlanan Osmanlı askerleri için para toplayarak gönderen -Almanya’nın İstanbul Elçiliği görevlilerinden- Dr.Ernest Jackh’a teşekkür mektubu :"…Kaderin savurduğu her haşin darbeye bizimle katlanmakla kalmayıp bundan doğan ıstırapları da hafifletmek için akla gelen her yardımı esirgemeyen siz sadık dosta, Fevzi (Çakmak) Bey de selamlarını ve teşekkürlerini yollar."
*Atatürk’ün komuta ettiği Anafartalar Grubu Komutanlığı’nın Kurmay Başkanı Binbaşı İzzettin (Çalışlar) Bey’in, 16.Kolordu Kurmay Başkanlığı’na atanması
4 Eylül 1915
*Mustafa Kemal’in, Anafartalar’da 4.ve 8.Tümen cephelerine giderek incelemelerde bulunması.
*Başkomutan Vekili Enver Paşa’nın, 5.Ordu Komutanı Liman von Sanders’in -Anafartalar Grubu’ndaki yeni düzenleme ile ilgili- 29 Ağustos 1915 tarihli önerisine cevabı :"Anafartalar Grubu’nun devamını, bu grup içindeki tümenlerin şimdilik yalnız 2.ve 15.Kolorduları oluşturmasını ve Grup Komutanlığı’nın 16.Kolordu Komutanı Mustafa Kemal Bey tarafından yapılmasını, yüksek öneriniz üzerine uyarınca uygun gördüm."
6 Eylül 1915
Bulgaristan’ın Türkiye ve Almanya’nın yanında savaşa katılması
14 Eylül 1915
*Mustafa Kemal’in Bulgar Generali Petroff’un eşi Sultane Petroff’a Çanakkale’den Fransızca mektubu :"…Düşman kuvvetlerine karşı kendi istediğimiz şekilde karşı koyduk ve daha önce Arıburnu’nda benim karşımda hezimete uğrayan düşman kuvvetleri, aradan aylar geçtikten sonra bu defa da Anafartalar’da tam anlamıyla felç oldular. Generalimin, muhtemelen bunlardan haberi vardır; ama olan biteni doğrudan benden öğrenmesi, sanırım kendisini çok daha fazla memnun edecektir. General Hamilton’a ve Lord Kitchener’e ardı ardına bu başarıları elde etmeme vesile oldukları için teşekkür etmem gerektiğine inanıyorum."
*Mustafa Kemal’in, 2.ve 15.Kolordu komutanlarıyla Abdurrahman Bayırı’na gidişi
20 Eylül 1915
Mustafa Kemal’in rahatsızlanması, Mareşal Liman von Sanders’in Anafartalar Grubu Karargahı’na gelerek, kendisine geçmiş olsun dileğinde bulunması, sonra özel doktorunu gönderişi
23 Eylül 1915
Mustafa Kemal’in, – Almanya’nın İstanbul Elçiliği görevlilerinden- Dr.Ernest Jackh’ı çadırında kabulü ve söyledikleri :"Tam manasıyla Ruslar gibi karaya tıkıldık. Ruslar çökmeğe mahkumdurlar; çünkü Boğazları kapayarak onları Karadeniz’e tıkadım. Bu suretle, müttefiklerinden ayrı düşürdüm. Fakat biz de aynı sebep dolayısıyla yıkılmaya mahkumuz. Gerçekten biz, Akdeniz, Kızıldeniz ve Hint Okyanusu sahillerine yerleşmiş bulunuyoruz; fakat herhangi bir okyanusa çıkmayı göze alamayız. Deniz kuvvetlerine sahip olmayan bir kara kuvveti olmak itibariyle biz, yarımadamızı, kara kuvvetlerini hiçbir tehdide uğramaksızın istediği sahile getirebilen deniz kuvvetlerine karşı savunmaya asla muktedir olamayacağız." (Atatürk, bu görüşmenin yapıldığı günlerde rahatsızlığı nedeniyle çadırında istirahat etmektedir. Ernest Jackh, hatıralarında şu bilgileri vermektedir :"Mustafa Kemal Bey ağır surette hastaydı ve bu yüzden kendisini ziyaret için çadırına gittim. Malarya (sıtma)’ya tekrar yakalanmıştı. O kadar zayıflamıştı ki, ilkin tanıyamadım. Bununla beraber ateşli tabiatı, evvelce sık sık yaptığımız bütün gece devam eden çok sevdiği görüşmeler gibi, bizi, siyasi bir tartışmaya daldırdı.")
24 Eylül 1915
Başkomutan Vekili Enver Paşa’nın beraberinde Başkomutanlık Vekaleti Harekat Şubesi Müdürü Yarbay İsmet (İnönü) Bey olduğu halde Gelibolu’ya gelişi
26 Eylül 1915
Başkomutan Vekili Enver Paşa’nın sabahleyin Kuzey Grubu Karagahı’na gidişi, daha sonra -Anafartalar Grubu cephesine ait- Conkbayırı’nı gezdikten sonra Gelibolu’da 5.Ordu Karargahı’na dönüşü (Enver Paşa, bu inceleme gezisinde Anafartalar Grubu Karargahı’na uğramamıştır.)
27 Eylül 1915
Mustafa Kemal’in, 5.Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders’e Anafartalar Grubu Komutanlığı’ndan affını isteyen yazısı :"…Geçenlerde Ekselansları Başkomutan, Kuzey, Güney ve Asya Gruplarını ziyaretiyle gereği gibi onurlandırmıştır; ancak Anafartalar Grubu’nun varlığını tanımak istememekle, bizi ziyaretinin onurundan mahrum kılmıştır. …Ekselansları Başkomutan’ın şahsıma karşı beslediği duygular böylece bilinirken, orduda aynı koşullar altında hizmet vermem benim için imkansızdır. Siz ekselanslarından beni şu andan itibaren Grup Komutanlığı’ndan istifa etmiş sayma ve şahsımla ilgili daha sonraki işlemleri tayin etme lütfunda bulunmanızı rica etmek onurunu taşımaktayım."
30 Eylül 1915
5.Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders’in Başkomutan Vekili Enver Paşa’ya Mustafa Kemal’in Anafartalar Grubu Komutanlığı’ndan affını isteyen dilekçe vermiş olduğunu, ancak kabul edilmemesini isteyen yazısı :"…Bu dilekçeyi destekleyemem. Çünkü Mustafa Kemal Bey’i vatanın bu büyük savaşta hizmetlerine muhakkak surette muhtaç olduğu, çok müstesna kabiliyetli, yetkili ve cesur bir subay olarak tanıdım ve takdir ettim. …Şimdilik ilişikte takdim etmediğim ayrılma dilekçesini, ekselanslarınızın, güvenini belirtmek suretiyle reddetmek lütfunda bulunmalarını rica ediyorum."
11 Ekim 1915
Gelibolu Yarımadası’nın İtilaf devletlerince boşaltılmasının ilk kez söz konusu oluşu
17 Ekim 1915
Çanakkale bölgesinde General Hamilton’un komutayı General Birdwood’a devrederek cepheden ayrılışı
26 Ekim 1915
Mustafa Kemal’in, Başkomutanlık Vekaleti’nce 9.,11.ve 12.Tümenlerin birleşmesinden oluşacak 16.Kolordu komutanlığına atanması ve Kolordu Komutanı yetkisiyle "Anafartalar Grubu’nu yönetmekle görevlendirilmesi
30 Ekim 1915
Turquoise isimli Fransız denizaltı gemisinin esir edilmesi
31 Ekim 1915
Başkomutan Vekili Enver Paşa’nın, beraberinde Ahmet İzzet Paşa, Yarbay Feldmann ve Başyaver Kazım (Orbay) Bey olmak üzere Anafartalar Grubu Karargahı’nı ziyareti, Atatürk’le görüşmesi, daha sonra at üzerinde İsmailoğlu Tepesi’ne gidilmesi
3 Kasım 1915
İstanbul’dan Gelibolu’ya gelen Ayan ve Mebusan Heyeti’nin Anafartalar Grubu Karargahı’na giderek Mustafa Kemal’i ziyareti ve beraber cepheyi gezmeleri
6 Kasım 1915
Çanakkale’den geçerek Marmara’ya girmiş olan E-20 İngiliz denizaltı gemisinin esir edilmesi
7 Kasım 1915 İngiliz Harp Kabinesi’nin Çanakkale’yi boşaltma kararı
10 Kasım 1915
Fransız denizaltı gemisi Turquoise’a Enver Paşa’nın katıldığı bir törenle “Müstecip Onbaşı” adının verilmesi
5 Aralık 1915
Mareşal Liman von Sanders’in Anafartalar Grubu Karargahı’na gelişi ve Mustafa Kemal’e, beraberinde getirdiği hava değişimi izin yazısını vermesi
6 Aralık 1915
İtilaf Güçlerinin Gelibolu Yarımadası’nı boşaltma hazırlıkları
8 Aralık 1915
Fethi (Okyar), Dr.Bahattin Şakir ve Dr.Tevfik Rüştü (Aras) beylerin akşam Atatürk’ün misafiri olarak Anafartalar Grubu Karargahı’na gelişleri. Atatürk’ün aldığı hava değişimi izni üzerine Anafartalar Grubu Komutan Vekilliğine atanan Fevzi (Çakmak) Paşa’nın Anafartalar Grubu Karargahı’na gelişi
10 Aralık 1915
Atatürk’ün -beraberinde misafirleri Fethi (Okyar), Bahattin Şakir ve Tevfik Rüştü (Aras) beyler olmak üzere- Çanakkale’den İstanbul’a hareketi. (Atatürk İstanbul’a dönüşünü takiben Çanakkale’den izinli olarak ayrılış sebebini Salih (Bozok) Bey’e şöyle anlatmıştır :"Ben düşmanın çekileceğini anladığım için bir taarruz yapılmasını teklif etmiştim. Fakat benim bu teklifimi kabul etmediler. Bundan dolayı canım sıkıldı. Çok da yorgun olduğum için izin alarak İstanbul’a geldim. Eğer ben orada iken düşman şimdiki gibi çekilmiş olsaydı, herhalde daha çok sıkılacaktım. Burada bulunmaklığım benim için bir talih eseridir.
11 Aralık 1915
Mustafa Kemal’in Çanakkale’den İstanbul’a gelişi
19-20 Aralık 1915
İtilaf güçlerinin, işgal ettikleri siperleri boşaltarak gece Anafartalar, Arıburnu bölgesinden gizli olarak çekilmeleri (Bu bölgedeki boşaltma son günlerde mevcut sisten de yararlanılarak gizli olarak yapılmakta idi. Ancak birlik ve malzemelerin büyük kısmını kapsayan boşaltma bu gece gerçekleştirilmiştir. İngilizler 8/9 Ocak 1916 gecesi de Seddülbahir bölgesinden çekilmişlerdir.)
8-9 Ocak 1916
Müttefiklerin Seddülbahir’i boşaltmaları
9 Ocak 1916
Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders’in -İngilizlerin Gelibolu Yarımadası’ndan çekilip gitmeleri üzerine- sabah 8.45’de Alçıtepe’den Başkomutanlık Vekaleti’ne telgrafı :"Tanrı’ya şükür Gelibolu yarımadası tamamen düşmandan temizlenmiştir. Diğer ayrıntılar ayrıca sunulacaktır."
18 Ocak 1916
5.Ordu Karargahı’nın, Müttefiklerin Gelibolu yarımadasını boşaltmaları üzerine Çanakkale’den Lüleburgaz’a alınması
1 Şubat 1916 Atatürk’e Anafartalar Grubu Komutanlığı döneminde gösterdiği üstün başarıları nedeniyle "İkinci Rütbe’den Osmani Nişanı" verilmesi
Kaynak: www.canakkale.gen.tr
Düzenleme: Ayşe Bulut